• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالله تلمسانی‌تنسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَنَسی، ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه بن عبدالجلیل تِلِمسانی، مورخ و ادیب و محدّث و فقیه مالکی در قرن نهم می‌باشد.


در یکی از سال های میان ۸۲۴ تا ۸۳۲ در شهر تَنَس ، واقع در غرب الجزایر فعلی، در خانواده ای اهل علم به دنیا آمد.
[۱] محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۸، ص۱۲۰، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).
[۲] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۰ـ۱۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
احتمالاً نزد پدرش تلمذ می‌کرده است.
[۳] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.

پس از یادگیری مقدمات، به تلمسان رفت و نزد استادان بزرگ آن شهر به فراگیری علوم فقهی و ادبی و تاریخی پرداخت و از آن پس در آن‌جا اقامت گزید،
[۴] محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۸، ص۱۲۰، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).
[۵] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۱۹۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۶] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
از این رو، علاوه بر تنسی، به تلمسانی نیز شهرت یافت.
مَقَّری، مؤلف « نفح الطیب » که با خاندان تنسی آشنایی دیرینه داشته، او را « اموی » معرفی کرده است.
[۷] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۷۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
بعید نیست که خانواده وی اموی و ساکن اندلس بوده بعدها به تَنَس و تِلِمسان رفته باشند.
[۸] محمدبن عبداللّه تنسی، مقدمه سودان، ص ۱۰، نظم الدّرّ و العِقیان، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.


برخی از استادان و مشایخ تنسی در فقه و حدیث و روایت عبارت بوده‌اند از:
ابن مرزوق حفید محمدبن احمد تلمسانی، ابن امام محمدبن ابراهیم تلمسانی، ابن زاغو احمدبن محمد تلمسانی، محمدبن احمدبن النجار تلمسانی، قاسم بن سعید عُقبانی، ابراهیم بن محمد تازی، محمدبن عباس عبادی تلمسانی و ابن منظور اندلسی .
[۹] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۲، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۱۰] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۱۱] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۱۱۹، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۱۲] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۲۵، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۱۳] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۵۸، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۱۴] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.

سیره نویسان ، تنسی را در علوم عصر خود چون فقه و حدیث و تفسیر و شعر و ادب و تاریخ نگاری مشهور و جزء بزرگترین عالمان تلمسان دانسته اند.
[۱۵] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸ـ ۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۱۶] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۲ـ۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۱۷] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۴ـ۲۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.


تنسی شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله ابوعبداللّه محمدبن صعد، احمدبن احمد فاسی زَروق، محمدبن عباس صغیر، بلقاسم بن محمد زوّاوی، عبداللّه بن جلال، و احمدبن محمدبن حاج بیدری تلمسانی.
[۱۸] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۱۹] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۵۲، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۲۰] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۲۱] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۱۳۶، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۲۲] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.

مقّری علاقه وافری به تنسی داشته و دانش وی را ستوده است و او را « شیخ شیوخِ » استادان خود معرفی کرده و خود را با یک واسطه شاگرد وی دانسته است.
[۲۳] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۴۳۲، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۲۴] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۷۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۲۵] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۵۱۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.

مقّری در نفح الطیب
[۲۶] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۱، ص۶۸۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۲۷] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۱۹۵ـ۲۰۱ و جاهای دیگر، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
و ازهارالریاض
[۲۸] احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، ج۱، ص۲۴۳ـ ۲۴۵ و جاهای دیگر، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
بارها از تنسی نام برده و از کتاب هایش بهره مند شده است.
تنسی در جمادی الاولی ۸۹۹ در تلمسان درگذشت.
[۲۹] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۳۰] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۳۱] محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۶۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
[۳۲] ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
[۳۳] محمدبن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۲۶۷، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).


وی تألیفاتی داشته است که عبارت‌اند از:
راح الارواح فیما قاله ابوحمّو من الشعر و قیل فیه من الامداح و ما یوافق ذلک علی حسب الاقتراح، مجموعه اشعار ابوحمّو، از حاکمان الجزایر, الطراز فی شرح ضبط الخراز در علم قرائات
[۳۴] شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
, فَهرسة، مجموعه نام استادان تنسی , شرحی بر مختصر ابن حاجب و مجموعه فتاوی وی که وَنشَریسی برخی از آن ها، از جمله پاسخنامه مفصّل او را در باره مسئله یهود و کنیسه های آنان در ناحیه تُوات آورده است.
[۳۵] احمدبن یحیی ونشریسی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیة و الاندلس و المغرب، ج۲، ص۲۳۵ـ۲۳۷، چاپ محمد حجی، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۳۶] احمدبن یحیی ونشریسی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیة و الاندلس و المغرب، ج۱۱، ص۳۰۶ـ۳۰۹، چاپ محمد حجی، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۳۷] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸ـ ۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۳۸] احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
[۳۹] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۵۱۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۴۰] محمدبن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۲۶۷، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).

گفته شده تنسی جزوه ای در باره مسلمان بودنِ ابوطالب ، عموی پیامبر ــ که شیعیان معتقد به آن‌اند ــ تألیف کرده است.
[۴۱] محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۸، ص۱۲۰، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).


۴.۱ - مهمترین اثر تنسی

مهمترین اثر تنسی که عامل شهرت او به عنوان مورخ برجسته قرن نهم شده، کتاب « نظم الدر (الدرر) و العِقیان فی (بیان) شرف بنی زَیّان و ذکر ملوکهم الاعیان و من مَلَک من أسلافهم فیما مضی من الزمان » است که وی آن را برای سلطان ابوعبداللّه (ابوثابت) محمد متوکل زیانی (حک: ۸۶۶ـ۸۷۳) نوشته است.
[۴۲] ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
[۴۳] احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۵۱۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۴۴] احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۵، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
[۴۵] احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، ج۳، ص۱۶۶، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
[۴۶] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۵ـ۱۶، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.

نظم الدرر بیش‌تر کشکولی ادبی است تا کتابی تاریخی. این کتاب مشتمل است بر مقدمه ای مسجع در مدح سلطان زیانی، پنج بخش در چندین باب و خاتمه ای در باره اصل و تبار اعراب به همراه هفت قصیده از سلطانِ زیانی.
[۴۷] ابوالقاسم سعداللّه قماری، تاریخ الجزائر الثّقافی، ج۱، ص۷۲، بیروت ۱۹۹۸.
[۴۸] ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰، بیروت ۱۹۹۹.

تنسی در باب هفتمِ بخش اول کتاب به حوادث سیاسی دولت بنی زیان (بنی عبدالواد) از ۶۳۷ تا ۸۶۸ و برخی وقایع فرهنگی و اجتماعی آن دوران پرداخته است.
[۴۹] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۵ـ۱۶، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
[۵۰] ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، ج۱، ص۲۵۹، بیروت ۱۹۹۹.

وی در تدوین این باب ــ که مختصر و با ترتیب تاریخی است و درعین حال با تملق و مبالغه همراه است ــ بیش‌تر بر کتاب « کَنزالدُرر ابوبکربن عبداللّه دَواداری » (ابن دواداری) و « بُغیة الرّوّاد ابوزکریا یحیی ابن خلدون » استناد و اعتماد کرده است.
[۵۱] ابن خلدون، بغیة الرواد فی ذکر الملوک من بنی عبدالواد، ج۱، یادداشت ش ۴ قسم ۴، مقدمه سودان، ص ۱۶، چاپ عبدالحمید حاجیات، الجزائر ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
[۵۲] ابن خلدون، بغیة الرواد فی ذکر الملوک من بنی عبدالواد، ج۱، مقدمة حاجیات، ص۷۲، چاپ عبدالحمید حاجیات، الجزائر ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
[۵۳] ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۹۹۹.

بخش تاریخی نظم الدرر (باب هفتم از بخش اول) را بارژس به فرانسوی ترجمه و در ۱۲۶۸/ ۱۸۵۲ در ضمن « تاریخ بنی زیان » در پاریس چاپ کرد. بارژس این ترجمه را در ۱۳۰۴/ ۱۸۸۷ نیز در ضمن « تاریخ تکمیلی بنی زیان » منتشر نمود.
در ۱۳۵۲ ش/ ۱۹۷۳ فون هارس کوریو نظم الدرر را به آلمانی ترجمه و چاپ کرد.
[۵۴] محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۵، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
[۵۵] ابوالقاسم سعداللّه قماری، تاریخ الجزائر الثّقافی، ج۱، ص۷۰، بیروت ۱۹۹۸.


(۱) ابن خلدون، بغیة الرواد فی ذکر الملوک من بنی عبدالواد، ج ۱، چاپ عبدالحمید حاجیات، الجزائر ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
(۲) ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
(۳) ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
(۴) احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
(۵) محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
(۶) محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).
(۷) ابوالقاسم سعداللّه قماری، تاریخ الجزائر الثّقافی، بیروت ۱۹۹۸.
(۸) ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، بیروت ۱۹۹۹.
(۹) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
(۱۰) محمدبن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۱۱) احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
(۱۲) احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
(۱۳) احمدبن یحیی ونشریسی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیة و الاندلس و المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳؛

۱. ↑ محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۸، ص۱۲۰، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).
۲. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۰ـ۱۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۳. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۴. ↑ محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۸، ص۱۲۰، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).
۵. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۱۹۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۶. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۷. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۷۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۸. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، مقدمه سودان، ص ۱۰، نظم الدّرّ و العِقیان، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۹. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۲، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۱۰. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۱۱. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۱۱۹، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۱۲. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۲۵، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۱۳. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۵۸، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۱۴. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۱۵. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸ـ ۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۱۶. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۲ـ۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۱۷. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۴ـ۲۱، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۱۸. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۱۹. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۵۲، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۲۰. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۲۱. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۱۳۶، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۲۲. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۲۳. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۴۳۲، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۴. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۷۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۵. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۵۱۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۶. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۱، ص۶۸۱، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۷. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۱۹۵ـ۲۰۱ و جاهای دیگر، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۸. ↑ احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، ج۱، ص۲۴۳ـ ۲۴۵ و جاهای دیگر، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
۲۹. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۳۰. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۳۱. ↑ محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۲۶۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
۳۲. ↑ ابن سوده، دلیل مورّخ المغرب الاقصی، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
۳۳. ↑ محمدبن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۲۶۷، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۴. ↑ شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
۳۵. ↑ احمدبن یحیی ونشریسی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیة و الاندلس و المغرب، ج۲، ص۲۳۵ـ۲۳۷، چاپ محمد حجی، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
۳۶. ↑ احمدبن یحیی ونشریسی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیة و الاندلس و المغرب، ج۱۱، ص۳۰۶ـ۳۰۹، چاپ محمد حجی، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
۳۷. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸ـ ۲۴۹، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۳۸. ↑ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدّیباج، ج۱، ص۵۷۳، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامة، طرابلس ۱۳۹۸/ ۱۹۸۹.
۳۹. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۵۱۳، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۴۰. ↑ محمدبن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة، ج۱، ص۲۶۷، قاهره ۱۳۴۹ـ۱۳۵۰، چاپ افست بیروت (بی تا).
۴۱. ↑ محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۸، ص۱۲۰، قاهره (۱۳۵۴ـ۱۳۵۵).
۴۲. ↑ ابن مریم تلمسانی، البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلمسان، ج۱، ص۲۴۸، چاپ محمدابن ابی شنب، الجزائر ۱۳۲۶/ ۱۹۰۸.
۴۳. ↑ احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۶، ص۵۱۴، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۴۴. ↑ احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۵، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
۴۵. ↑ احمدبن محمد مقّری، ازهار الرّیاض فی اخبار عیاض، ج۳، ص۱۶۶، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، ج ۱ و ۳، قاهره ۱۳۵۸/ ۱۹۳۹.
۴۶. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۵ـ۱۶، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۴۷. ↑ ابوالقاسم سعداللّه قماری، تاریخ الجزائر الثّقافی، ج۱، ص۷۲، بیروت ۱۹۹۸.
۴۸. ↑ ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰، بیروت ۱۹۹۹.
۴۹. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۵ـ۱۶، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۵۰. ↑ ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، ج۱، ص۲۵۹، بیروت ۱۹۹۹.
۵۱. ↑ ابن خلدون، بغیة الرواد فی ذکر الملوک من بنی عبدالواد، ج۱، یادداشت ش ۴ قسم ۴، مقدمه سودان، ص ۱۶، چاپ عبدالحمید حاجیات، الجزائر ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
۵۲. ↑ ابن خلدون، بغیة الرواد فی ذکر الملوک من بنی عبدالواد، ج۱، مقدمة حاجیات، ص۷۲، چاپ عبدالحمید حاجیات، الجزائر ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰.
۵۳. ↑ ناصرالدین سعیدونی، من التّراث التّاریخی و الجغرافی للغرب الاسلامی، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۹۹۹.
۵۴. ↑ محمدبن عبداللّه تنسی، نظم الدّرّ و العِقیان، مقدمه سودان، ص ۱۵، قسم ۴: فی محاسن الکلام، چاپ نوری سودان، ویسبادن ۱۴۰۱/ ۱۹۸۰.
۵۵. ↑ ابوالقاسم سعداللّه قماری، تاریخ الجزائر الثّقافی، ج۱، ص۷۰، بیروت ۱۹۹۸.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالله تلمسانی‌تنسی»، شماره۳۹۴۱.    




جعبه ابزار