محمد بن حسن شیبانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن حسن شیبانی (
۱۳۲-
۱۸۹ق)، از عالمان
حنفی مذهب به
فقه،
حدیث،
شعر،
ادبیات عرب و
علوم قرآنی قرن دوم هجری قمری بود.
ابوعبدالله محمد بن حسن بن فرقد شیبانی کوفی، اصل وی از حرستا، یکی از روستاهای
دمشق و یا اهل جزیره بود،
ولی محمد در حدود ۱۳۲ق در واسط به دنیا آمد و در
کوفه بزرگ شد
و از موالی
بنی شیبان بود.
او در کوفه تحصیلاتش را آغاز کرد و
فقه را نزد
ابوحنیفه و
قاضی ابویوسف فرا گرفت
و دروس دیگر را نزد استادانی همچون
مسعر،
اوزاعی و
ثوری آموخت.
ایشان حدود سه سال نزد
مالک شاگردی کرده و حدود هفتصد حدیث از او شنیده
و شاگردانی مانند
شافعی، ابوعبید و
هشام بن عبیدالله داشت.
به لحاظ اینکه مدتی با ابوحنیفه همنشین بود، مذهب حنفی را اختیار کرد و رواج داد.
او سپس به
بغداد رفت و مدتی در آنجا اقامت داشت و تدریس می‌کرد.
وی را فردی فقیه، محدث
و متخصص در ادبیات عرب، علوم قرآن و حساب برشمرده و فصاحت او را ستوده‌اند.
شیبانی نیمی از اموال موروثی پدرش را در راه
نحو و شعر، و بقیه را در راه فقه و حدیث انفاق کرد.
وی مدتی از جانب
هارون (خلافت
۱۷۰-
۱۹۳ق) قاضی رقّه بود و سپس معزول گردید.
او بیشتر اوقات از ملازمان هارون الرشید بود.
در سال
۱۸۹ق او و
کسائی به همراه هارون به
شهر ری رفتند و هر دو در این سال و در یک روز از دنیا رفتند.
زمان فوت وی را به اختلاف آورده‌اند.
آثار وی عبارت‌اند از:
الجامع الصغیر،
الجامع الکبیر، زیادة الزیادات، اصول فقه، الصلاة، الزکاة، المناسک، نوادر الصلاة، النکاح، الطلاق، العتاق و امهات الاولاد السلم و البیوع المضاربة الکبیرة المضاربة الصغیرة الاجارات الکبیر الاجارات الصغیر کتاب الصرف الرهن الشفعه الحیض المزارعة الکبیرة المزارعة الصغیرة المفاوضة الشرکة الوکالة العاریة الودیعة الحوالة الکفالة الاقرار الدعوی و البینات کتاب الخیل الماذون الکبیر الماذون الصغیر العتمة الدیات جنایات المدبر و المکاتب الولاء الشرب السرقة و قطاع الطریق الصید و الذبائح العتق فی المرض العین و الدین الرجوع عن الشهادات الوقوف و الصدقات الغصب الدور الهبة و الصدقات الایمان و النذور و الکفارات الوصایا حساب الوصایا الصلح الخنثی و المفقود اجتهاد الرای الاکراه الاستحسان اللقیط اللّقطة الآبق الحج المالی الکیسانیات الزیادات التحری المعاقل الخصال الرّد علی اهل المدینة النوادر روایة بن رستم
الاحتجاج علی مالک
الاصل فی الفروع الرقیات الاکتساب فی الرزق المستطاب البیوع الشروط الکسب المبسوط فی فروع الحنفیه که مشتمل بر کتابهای دیگر وی الصلاة البیوع الایمان و الاکراه می‌باشد مسائل الرقیات و الجرجانیات و الکیسانیات و الهارونیات السیر الکبیر السیر الکبیر والصغیر شرح الموطا العقائد الشیبانیة مسند ابی حنیفه نوادر الصیام مسائل اهل البصرة کتاب السحبات و الآثار.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۷۰۸-۷۰۹، برگرفته از مقاله «محمد شیبانی».
