مجموعة فتاوی ابن أبی عقیل (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب مجموعة فتاوی ابن أبی عقیل یا رسالتان مجموعتان من فتاوى العلمين در بردارندۀ اقوال و نظريات ابن ابى عقيل عمانى است كه غالبا از كتاب
مختلف الشیعة علامۀ حلّى( م ۷۲۶
ق) گردآورى شده است و در موارد نادرى نيز از السرائر ابن ادريس( م ۵۹۸
ق)، المعتبر
محقق حلّی ( م ۶۷۶
ق)، الذكرى
شهید اوّل ( م
۷۸۶ ق)،
مفتاح الکرامة سيد جواد عاملى( م ۱۲۲۶
ق) مطالبى نقل شده است.
گفته شده است كه ابن ابى عقيل عمانى يمنى است، و عمان از سواحل درياى
یمن است. او در آغاز
غیبت کبری مى‌زيسته است. از« بحر العلوم» نقل شده است كه او استاد
جعفر بن قولویه بوده و جعفر بن قولويه استاد
شیخ مفید بوده است. اين قول از قول بالا كه جعفر بن قولويه را همدوره
علی بن بابویه معرفى كرده است، اقرب به تحقيق است. آراء ابن ابى عقيل در
فقه زياد نقل مى‌شود. او از چهره‌هايى است كه مكرر به نام‌او در فقه بر مى‌خوريم. حسين بن ابى عقيل ملقب به« حذاء» معروف به« عمانى» و« ابن عقيل»، كنيه‌اش« ابو على»، از فقهاى بزرگ و از بزرگان اماميه و از متكلمين وارسته‌اى است كه معاصر با
ثقة الاسلام کلینی ( متوفى ۳۲۹) بوده، و از اساتيد شيخ مفيد به شمار مى‌آيد.
اين كتاب در بردارندۀ اقوال و نظريات ابن ابى عقيل عمانى است كه غالبا از كتاب
مختلف الشیعة علامۀ حلّى( م ۷۲۶
ق) گردآورى شده است و در موارد نادرى نيز از السرائر ابن ادريس( م ۵۹۸
ق)، المعتبر
محقق حلّی ( م ۶۷۶
ق)،
الذکری شهيد اوّل( م
۷۸۶ ق)،
مفتاح الکرامة سيد جواد عاملى( م ۱۲۲۶
ق) مطالبى نقل شده است.
از قديمى‌ترين فقهايى كه نظريات آنان در كتب فقهى ذكر شده است حسن بن ابى عقيل عمانى( م و ابن جنيد) رازى( م حدود ۳۸۱
ق) است كه به سبب شهرت آنان در فقاهت و تطبيق احكام با ادله و
اصول فقه از آنان تعبير به« القديمين يا الأقدمين» شده است. كتاب فقهى ابن ابى عقيل«
المستمسک بحبل آل الرسول » كه در بردارندۀ تمام ابواب فقهى بوده است از زمان تأليف در نزد فقهاى
امامیّه از شهرت خاصى برخوردار بوده است كه تا زمان شهيد ثانى قدس سره از آن مطالبى نقل مى‌شده است و سپس ناپديد شده و فقهاى بعد از وى از استفاده از آن محروم گشته‌اند.
شيخ
عبد الرحیم بروجردی به پيروى از رهنمودهاى آية الله عظمى
آقا حسین بروجردی ( م ۱۳۸۱
ق) كه شاگردان خود را ترغيب و تشويق به استفاده از فتاواى قدماء اصحاب اماميّه مى‌نموده است و علاقه داشته است كه نظريات ابن ابى عقيل از موسوعه‌هاى فقهى همچون مختلف الشيعة گردآورى شود بر اين امر همت گماشته است و همچنان كه آية الله اشتهاردى در پايان كتاب فتاوى ابن الجنيد آورده است، مبتكر اين فضيلت بوده است. وى در کتاب فتاوى ابن الجنيد مى‌نويسد: كان المتبكر لهذه الفضيلة سماحة
حجة الإسلام و المسلمين الحاج الشيخ عبد الرحيم البروجردي زيد في عمره.
در اين امر مهم و ضرورى آية الله شيخ
علی پناه اشتهاردی وى را يارى نموده و با پاورقى‌هاى عالمانه‌اش اين كتاب را مزين نموده است.
وى مقدمۀ ارزشمندى در فضيلت كسب علم و طريقۀ
استنباط احكام و طريقۀ جمع‌آورى اين دو رساله، زندگى‌نامۀ على بن بابويه، حسن بن ابى عقيل نوشته و پس از بازنگرى مطالب آن و جبران نقايص آن با استفاده از مختلف الشيعة
علامۀ حلّی ( م ۷۲۶
ق) و ساير كتب فقهى آن را به حضرت آية الله عظمى
سید محمدرضا گلپایگانی قدس سره( م ۱۴۱۴
ق) عرضه داشته است و پس از تأييد وى، براى استفادۀ حوزه‌هاى علميه در سال ۱۴۰۶
ق چاپ شده است.
اين كتاب در بردارندۀ كتاب‌هاى
طهارت ، صلاة، زكاة، خمس، صوم، حج،
جهاد ، متاجر، شفعه، وصيت،
نکاح ، طلاق و اقسام آن، كفارات، صيد و ذبائح، قضاء و شهادات، فرائض، حدود،
قصاص و ديات است.
حواشى و پاورقى‌هاى عالمانه و ارزشمند آية الله شيخ على پناه اشتهاردى اين كتاب را داراى
اعتبار خاصى نموده است. وى در بسيارى از موارد حتى عبارت‌هاى نقل شده از مختلف الشيعة را تصحيح و تفسير نموده است. وى در حالى كه منابع و مآخذ روايات را
استخراج نموده است در مواردى نيز به فقدان بعضى از آنها در منابع روايى اشاره نموده است.
به عنوان نمونه در صفحۀ ۱۷ حاشيۀ ۲ در روايتى در بحث
تیمم مى‌نويسد: لم نجد هذه في كتب الأحاديث و العجب انّه لم ينقلها في الوسائل عن المختلف أيضا فتأمّل.
در صفحۀ ۱۴۲ نيز در مورد داستانى در مورد
حکم عمر مى‌نويسد: لم نعثر إلى الآن عليه فتتبع.
نسخه ای از کتاب مجموعة فتاوى ابن أبي عقيل با موضوع
فقه استدلالى به
زبان عربی به تصحیح و تحقیق عبد الرحيم بروجردى وعلى‌پناه اشتهاردى در یک جلد در
چاپخانه اخلاص در قم سال ۱۴۰۶ هجری قمری به اسم"
رسالتان مجموعتان من فتاوی العلمین " چاپ شده است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
