مجاز (اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مجاز،
استعمال لفظ در غیر
معنای موضوعٌ له می‌باشد. و در
اصول فقه کاربرد دارد.
مجاز، در
دیدگاه مشهور ، عبارت است از استعمال
لفظ به کمک
قرینه ، در غیر
معنایی که برای آن وضع شده است، به سبب علاقه و مناسبت میان آن معنا و
معنای موضوع له، مانند:استعمال
لفظ «اسد» در
انسان شجاع در جمله «رأیت اسداً یرمی» به خاطر علاقه مشابهت بین انسان شجاع و شیر در
شجاعت و به کمک قرینه (یرمی).
میان اصولی‌ها اختلاف است که آیا استعمال
لفظ در
معنای مجازی به اذن و ترخیص واضع بستگی دارد و آن هم فقط در محدوده علایقی است که در
علم بیان ذکر شده، یا این که استعمال آن تابع پسند
طبع و
ذوق سلیم است؛
مشهور قدما ، استعمال
لفظ در
معنای مجازی را تابع اذن واضع و در محدوده علایق شناخته شده می‌دانند و مشهور متأخران از جمله مرحوم «
محقق نائینی » و «
آخوند خراسانی » نظر دوم را پذیرفته اند.
نکته:
«
سکاکی » معتقد است مجاز عبارت است از استعمال
لفظ در موضوع له ادعایی؛ برای مثال،
انسان شجاع را مصداق ادعایی شیر درنده به حساب می‌آورد؛ یعنی ادعا شده که او یکی از افراد شیر است، و سپس
لفظ اسد را در آن استعمال می‌کند. «زید اسد»؛ یعنی زید مصداق ادعایی اسد است.
بنابراین، در نظر «سکاکی» مجاز نیز استعمال
لفظ در موضوع له است، با این ادعا که فرد شجاع، مصداقی از مصادیق شیر درنده است. به این نظریه، نظریه «مجاز عقلی» می‌گویند.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۶۹۳، برگرفته از مقاله «مجاز».
