• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ماهیت اعتباری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ماهیت اعتباری، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای ماهیتِ موجود در ذهن است.


ماهیت به لحاظ وجود ذهنی و تحقق خارجی بر دو قسم است:

۱.۱ - قسم اول

ماهیت حقیقی یا خارجی: ماهیت موجود در خارج و نفس الامر. در ماهیت حقیقی، تمیز بین ذاتیات و عرضیات بسیار سخت است، زیرا جنس و عَرَض عام، و همچنین فصل و خاصه به همدیگر مشتبه می‌شوند و تمییز بین حدود و رسوم آن (که حدود و رسوم حقیقی نامیده می‌شود) بسیار مشکل می‌گردد.

۱.۲ - قسم دوم

ماهیت اعتباری یا ذهنی: ماهیت موجود در ذهن. در ماهیت اعتباری که مفهوم ذهنی است، تمییز بین ذاتیات و عرضیات، و حدود و رسوم آن (که حدود و رسوم اسمی گفته می‌شود) امکان‌پذیر است، زیرا آن چه داخل در مفهوم ماهیت (و ذاتی ماهیت) باشد یا مشترک بین انواع مختلف است که "جنس" نام دارد مثل حیوان برای انسان، و یا ممیّز نوع است که "فصل" نام دارد مثل ناطق برای انسان. و آن چه داخل در مفهوم ماهیت نباشد عَرَضی ماهیت است. بنابراین حدود و رسوم ماهیت اعتباری را می‌توان به دست آورد.
[۱] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۵۹.


۱.۳ - اقسام ماهیت از نگاه امام خمینی

امام‌ خمینی به اقسام ماهیت و اعتبارات سه‌گانه آن توجه کرده و قائل است که درباره‌ حقایق خارج از ذهن و حیثیات معانی، به‌ناچار باید به این اعتبارات توجه داشت، و معتقد است ماهیت بر دو گونه ملاحظه می‌شود:
۱- ماهیت «من حیث هی هی» و با قطع‌نظر از هر خصوصیتی، در مرتبه ذات تنها خودش است که همان ماهیت «مهمله» است.
[۲] خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۴۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
[۳] خمینی، روح‌الله، الطلب و الاراده، ص۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹.    
[۴] خمینی، روح‌الله، تنقیح الاصول، ج۲، ص۲۹۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
این قسم از ماهیت به اعتبار ذاتش از هر گونه قیود مثل واحد و کثیر، کلی و جزئی و وجود و عدم خالی است و هیچ‌یک از این قیود در حوزه ذاتیات ماهیت قرار ندارد
[۵] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۶] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۵۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
و این سبب ارتفاع نقیضین نیست، زیرا ارتفاع نقیضین در یکی از مراتب نفس‌الامر، یعنی وجود خارجی محال است؛ ولی در مرتبه ذات محال نیست. این نوع ماهیت نسبت ‌به وجود و عدم بی‌اقتضاست، یعنی نه اقتضای وجود دارد و نه عدم.
[۷] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۷۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۸] خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۴۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
[۹] خمینی، روح‌الله، معتمد الاصول، ج۱، ص۱۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۰ قمری.    

۲- ماهیت «من حیث هی هی» و با ملاحظه مصادیق و امور خارجی خود که از این ماهیت به ماهیت لا بشرط مقسمی تعبیر می‌شود به اعتقاد امام خمینی این دیدگاه که ماهیت مهمله و ماهیت لا بشرط مقسمی مترادف‌اند، صحیح نیست و ماهیت مهمله با ماهیت لا بشرط مقسمی متفاوت است، یعنی ماهیت مهمله نه مقسم است و نه قسم.
[۱۰] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۱۱] خمینی، روح‌الله، کتاب البیع (تقریر قدیری)، ج۴، ص۵۵۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
ایشان با بیان اقسام ماهیت لا بشرط مقسمی قائل است لا بشرط قسمی، قسمی از لا بشرط مقسمی است، همچنان‌ که ماهیت لا بشرط، نفس ماهیت است و ماهیت بشرط لا، ماهیت مقیده به قید است. ماهیتی که لا بشرط است می‌تواند با هزار شرط جمع شود، اما ماهیت بشرط لا با هیچ شرطی جمع نمی‌شود. امام‌ خمینی همسو با عرفا و حکما، این اعتبارات ماهیت را به وجود نیز سرایت داد و در مراتب هستی صادق می‌داند.
[۱۲] خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۹، ص۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.


در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:

• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.

۱. ↑ قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۵۹.
۲. ↑ خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۴۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
۳. ↑ خمینی، روح‌الله، الطلب و الاراده، ص۵۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹.    
۴. ↑ خمینی، روح‌الله، تنقیح الاصول، ج۲، ص۲۹۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸.    
۵. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۵۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۷. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۷۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۳، ص۴۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.    
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، معتمد الاصول، ج۱، ص۱۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۰ قمری.    
۱۰. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۱۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۱. ↑ خمینی، روح‌الله، کتاب البیع (تقریر قدیری)، ج۴، ص۵۵۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۲. ↑ خمینی، روح‌الله، جواهر الاصول، ج۹، ص۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۳ قمری.


• پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ماهیت اعتباری»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۰.    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های فلسفی امام خمینی
جعبه ابزار