• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ما (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ما از واژگان قرآن کریم است که پنج قسم آن اسم و پنج قسم آن حرف است.
برخی از کاربردهای ما در قرآن کریم عبارتند از:
اقسام ماء اسميّه: ماء موصول، ماء نکره، ماء استفهام، ماء شرطیه، ماء تعجب.
اقسام ماء حرفیه:: ماء نافيه، ماء مصدريّه، ماء زائده، ماء كافّه، ماء مُسَلِّطَه.



برای ما ده وجه شمرده‌اند و آن در پنج قسم اسم و در پنج قسم ديگر حرف است:
اقسام اسميّه: مای موصول، مای نکره، مای استفهام، مای شرطیه، ماء تعجب.
اقسام موارد حرف بودن «ما» : ماء نافيه، ماء مصدريّه، ماء زائده، ماى كافّه، ماى مُسَلِّطَه.


برخی از کاربردهای ما در قرآن کریم:

۲.۱ - ماء موصول

ماء موصول مثل‌: (ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ‌) (آن چه نزد شماست از ميان مى‌رود؛ و آن چه نزد خدا است باقى مى‌ماند.)
در اين صورت در جمع و مفرد و مؤنّث يكسان می‌باشد و صحيح است. ضمير نسبت به لفظش مفرد و نسبت به معنايش جمع می‌آيد.

۲.۲ - ما نكره

ماء نكره به معنى شى‌ء: (إِنَّ اللَّهَ‌ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ‌) (خداوند اندرزهاى خوبى به شما مى‌دهد.)
يعنى «نعم شى‌ء يعظكم به» و مثل‌: (إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ‌ فَنِعِمَّا هِيَ‌) (اگر صدقات و انفاق‌های خود را آشكار كنيد خوب است.) یعنى «نعم شى‌ء هى.»
«ما» در آيه‌: (إِنَّ اللَّهَ لا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها) (خداوند از اين كه به موجودات ظاهراً كوچكى مانند پشه و حتى كمتر از آن، مثال بزند باكى ندارد.) می‌شود تأكيد و زايد باشد مثل «ما» در آيه‌: (فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ‌) (به سبب رحمت الهی در برابر مؤمنان، نرم و مهربان شدى.) و شايد به معنى شى‌ء باشد يعنى «ان يضرب مثلا شيئا بعوضه» در اين صورت (بعوضه) بدل است از ما.

۲.۳ - ماء استفهام

ماء استفهام مثل‌: (ماذا قالَ آنِفاً) «چه چيز گفت اكنون.»
(وَ ما تِلْكَ بِيَمِينِكَ يا مُوسى‌) (و آن چيست در دست راست تو، اى موسی؟)

۲.۴ - ماء شرطيّه

ماء شرطيّه خواه زمانيّه باشد مثل: (فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ‌) «تا وقتی كه براى شما در پیمان خويش ثابت‌اند براى آن‌ها در پيمان خود ثابت باشيد.»
و خواه غير زمانيّه مثل‌: (وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ‌) (و هر كار نيكى انجام دهيد خدا آن را مى‌داند.)

۲.۵ - ماء تعجّب

ماء تعجّب مانند: (فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ) «چه صبورشان كرده به آتش»
و مثل‌: (قُتِلَ الْإِنْسانُ‌ ما أَكْفَرَهُ‌) (مرگ بر اين انسان، چقدر ناسپاس است!) به قولى آن در آيه اول به معنى استفهام است.


موارد حرف بودن «ما» به قرار ذيل است:

۳.۱ - ماء نافيه

ماء نافيه و آن اگر داخل جمله اسميّه شود به عقيده نحاه حجازى، تهامى و مكّى عملش مانند «لیس» رفع اسم و نصب خبر است مثل: (ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ‌) يعنى: «اين بشر نيست بلكه فرشته بزرگوارى است.»

۳.۲ - ماء مصدريّه

ماء مصدريّه مثل: (وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ‌ بِما رَحُبَتْ‌) «زمين با آن وسعتش بر شما تنگ گرديد.» که در تقدير «برحبها» است و آن را موصول حرفی نامند.

۳.۳ - ماء زائده

ماء زائده مثل: (إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما) (هرگاه يكى از آن دو، يا هر دو، نزد تو به سنّ پيرى رسند.) که در اصل «ان ما» و ما زائد و براى تأكيد است و مثل: (فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً) (و هرگاه كسى از انسان‌ها را ديدى)

۳.۴ - ماء كافّه

ماء كافّه همان است كه به حروف شبيه به فعل داخل می‌شود مثل:
(إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً) (ما به آنان مهلت مى‌دهيم فقط براى اين‌كه بر گناهان خود بيفزايند.)
(كَأَنَّما يُساقُونَ إِلَى الْمَوْتِ‌) (كه گويى به سوى مرگ رانده مى‌شوند.)
(رُبَما يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كانُوا مُسْلِمِينَ‌) (کافران هنگامى كه آثار شوم اعمال خود را ببينند، چه بسا آرزو مى‌كنند كه اى كاش مسلمان بودند!)

۳.۵ - ماء مُسَلِّطَة

ماء مُسَلِّطَة که راغب می‌گويد: آن لفظ را مسلّط به عمل می‌كند مثلاً لفظ «اذ» و «حیث» در «اذ ما تفعل أفعل- حيثما تقعد أقعد» بدون «ما» عمل نمی‌كنند و عمل آن دو در صورت بودن «ما» است.
در آيات‌: (وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثى‌) (و به روز هنگامى كه خورشيد را آشكار سازد.)
(وَ السَّماءِ وَ ما بَناها • وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها • وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها) سوگند به آسمان و كسى كه آن را بنا كرده و به زمين و كسى كه آن را گسترانيده و سوگند به روح آدمى و آن كس كه آن را آفريده و موزون ساخته.)
(إِلَّا عَلى‌ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ‌) (جز در مورد همسران و كنيزانشان)
مراد از «ما» در سوره لیل و شمس خدا و در سوره مؤمنون كنيزانند. در اين صورت اطلاق «ما» به اولو العقل از چه راه است؟
طبرسی در جوامع الجامع و زمخشری در کشّاف گفته‌اند «ما» در آيات: ليل و شمس موصول است يعنى «و السّماء و الّذى بناها.» زمخشرى اضافه كرده علّت نيامدن «من» آن است كه «ما» دلالت بر وصف دارد يعنى: «و السّماء و القادر العظيم الّذى بناها.» به قولى آمدن «ما» براى تفخیم و تعجیب است.
راغب گفته: به قول بعضى از نحوی‌ها «ما» گاهى به اشخاص ناطق (اولو العقل) اطلاق می‌شود مثل‌: (إِلَّا عَلى‌ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ‌) و اين كه از قتاده نقل شده كه «ما» در سوره ليل و شمس مصدرى است و تقدير «وَ السَّماءِ وَ بَنائِها وَ الارْضِ وَ طَحْوها» است درست نيست زيرا فاعل‌ (فَأَلْهَمَها) راجع است به «ما» و در آن صورت مصدر بودن درست نيست چنان كه در كشّاف گفته است.
نگارنده قول طبرسى و زمخشرى را اختيار می‌كنم.

۱. قرشی بنابی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۲۲۴.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۷۸۴.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین ت حسینی، ج۱، ص۳۸۵-۳۸۶.    
۴. نحل/سوره۱۶، آیه۹۶.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۷۸.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۳۳۹.    
۷. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۴۸۸.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۹۲.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۴۷.    
۱۰. نساء/سوره۴، آیه۵۸.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۸۷.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۷۸.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۶۰۲.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۹۹.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۰۰.    
۱۶. بقره/سوره۲، آیه۲۷۱.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۶.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۹۷.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۶۱۰.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۶۲.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۱۶۶.    
۲۲. بقره/سوره۲، آیه۲۶.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۹۱.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۱۴۱.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۶۵.    
۲۷. طبرسی، غضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۰۱.    
۲۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۷۱.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۵۶.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۸۶.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۶۹.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۳۱۴.    
۳۴. محمد/سوره۴۷، آیه۱۶.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۳۶.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۵۴.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۵۴.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۶۴.    
۳۹. طه/سوره۲۰، آیه۱۷.    
۴۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۱۳.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۴۳.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۹۸.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۴.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۹.    
۴۵. توبه/سوره۹، آیه۷.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۵۶-۱۵۷.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۰۹.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۴.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۲۵.    
۵۰. بقره/سوره۲، آیه۱۹۷.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۱.    
۵۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۷۹.    
۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۱۷.    
۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۲۴.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۵۲.    
۵۶. بقره/سوره۲، آیه۱۷۵.    
۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۲۶.    
۵۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۶۴۵.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۷۰.    
۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۷۴.    
۶۱. عبس/سوره۸۰، آیه۱۷.    
۶۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۸۵.    
۶۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۰۶.    
۶۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۳۶.    
۶۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۶۵.    
۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۰۵.    
۶۷. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۱.    
۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۱۵۰.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۲۰۳.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۵۳.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۲۰۸.    
۷۲. توبه/سوره۹، آیه۲۵.    
۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۲۰.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۹۱.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۸.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۵۳.    
۷۷. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.    
۷۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۸۴.    
۷۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۸۰.    
۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۱۰۹.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۳۱.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۱۸.    
۸۳. مریم/سوره۱۹، آیه۲۶.    
۸۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۰۷.    
۸۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۴۴.    
۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۵۷.    
۸۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۹۱.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۶۱.    
۸۹. آل عمران/سوره۳، آیه۱۷۸.    
۹۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۷۳.    
۹۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۷۹.    
۹۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۱۲۲.    
۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۹۳.    
۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۳۵۶.    
۹۵. انفال/سوره۸، آیه۶.    
۹۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۷۷.    
۹۷. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۱۳-۱۴.    
۹۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۱۲.    
۹۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۰۱.    
۱۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۱۶۶.    
۱۰۱. حجر/سوره۱۵، آیه۲.    
۱۰۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۶۲.    
۱۰۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۹۶-۹۷.    
۱۰۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۱۳۹.    
۱۰۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۰۵.    
۱۰۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۶۳.    
۱۰۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۷۸۶.    
۱۰۸. لیل/سوره۹۲، آیه۳.    
۱۰۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۹۵.    
۱۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۰۲.    
۱۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۰۸.    
۱۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۹.    
۱۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۲۶.    
۱۱۴. شمس/سوره۹۱، آیه۵-۷.    
۱۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۹۵.    
۱۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۹۷.    
۱۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۹۸-۴۹۹.    
۱۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۵.    
۱۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۱۴-۱۱۵.    
۱۲۰. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۶.    
۱۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۴۲.    
۱۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۰.    
۱۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۱۱.    
۱۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۵۸.    
۱۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۱۴.    
۱۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج۳، ص۷۹۲.    
۱۲۷. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۷۵۹.    
۱۲۸. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۷۵۹.    
۱۲۹. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۶.    



قرشی بنابی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ما»، ج۶، ص۲۲۴-۲۲۶.    






جعبه ابزار