لزوم بدیهی اولی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
لزوم
بدیهی اولی، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای
لزوم مستفاد از
تصور طرفین بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای است.
لزوم و ملازمه بین دو چیز، یا
بدیهی است و یا
نظری و کسبی. هرگاه تصور ملزوم و لازم
ماهیت برای
جزم عقلی به لزوم، بین آن دو کافی باشد آن ملازمه، از سنخ لزوم
بدیهی است. اما هر گاه تصور ملزوم و لازم ماهیت برای جزم عقلی به لزوم، بین آن دو کافی نباشد بلکه نیاز به واسطه و
برهان داشته باشد آن را لزوم کسبی می‌گویند؛ مثل: تساوی زوایای سه گانه مثلث با دو قائمه زیرا تساوی زوایای سه گانه مثلث با دو قائمه لازم ماهیت مثلث می‌باشد لکن جزم عقل به لزوم بین آنها به مجرد تصور مثلث و تصور تساوی زوایای آن با دو قائمه حاصل نمی‌شود بلکه محتاج به برهان هندسی است.
برخی به این
حصر دو قسمی اشکال گرفته‌اند و چنین گفته‌اند: اگر لزوم
غیر بدیهی را این گونه تعریف کنیم که، تصور طرفین برای جزم به ملازمه بین آنها کافی نیست و نیاز به شئ ثالثی دارد، در این صورت
حدسیات و
تجربیات و مانند آن هم
غیر بدیهی می‌شوند. اما اگر
غیر بدیهی را این گونه تعریف کنیم که برای جزم به ملازمه نیازمند
حد وسط باشد، در این صورت لزوم
غیر بدیهی یک قسم بیشتر نخواهد داشت.
اما لزوم
بدیهی دو قسم پیدا خواهد کرد: "لزوم
بدیهی اوّلی" و "
لزوم بدیهی غیر اوّلی". هر گاه از تصور لازم و ملزوم، بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای، جزم به لزوم چیزی پدید آید آن را لزوم
بدیهی اولی می‌گویند مانند: "انقسام چهار به دو متساوی".
مصداق این قسم، منحصر در
اولیات خواهد بود. اما هرگاه برای جزم به لزوم، تصور لازم و ملزوم کافی نباشد بلکه نیاز به واسطه‌ای (
غیر از حدّ وسط) مثل
حدس و تجربه داشته باشد آن را لزوم
بدیهی غیر اولی می‌گویند.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «لزوم بدیهی اولی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۰.
