• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

لاله‌تیک‌چند بهار

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بهار،فرهنگ نویس و شاعر قرن دوازدهم است که شهرت او بیش‌تر به سبب تألیف بهار عجم از فرهنگهای مهم و مستند فارسی است.



بهار، لاله تیک چند، فرهنگ نویس و شاعر قرن دوازدهم.
شهرت او بیش‌تر به سبب تألیف بهار عجم از فرهنگهای مهم و مستند فارسی است.
تاریخ ولادت وی در منابع ذکر نشده است؛ اما از آن‌جا که در ۱۱۵۲ که دیباچه بهارعجم را می‌نوشته ۵۳ ساله بوده است، باید در ۱۱۰۰ به دنیا آمده باشد.
[۱] لاله تیک چند بهار، بهار عجم، دیباچه، ص ۲،لکهنو ۱۹۱۶.
بهار اهل دهلی بود و در نزدیکی نهر نوّاب سعادت خان زندگی می‌کرد
[۲] ترقیمه بهار عجم، ۱۲۷۰، ج ۲، ص ۸۰۲.

درباره منشأ قومی او اختلاف نظر هست. به نوشته بیش‌تر تذکره نویسان، از جمله گارسن دوتاسی، وی از قوم کهتری است، اما بعضی وی را برهمن،
[۳] نکات الشعراء، دکن ۱۹۳۵، ص ۱۳۳ .
زرگر،
[۴] قیام الدین علی قائم، مخزن نکات،۱۱۶۸، ج۱، ص۲۵.
یا زرگر کهتریان
[۵] قدرت الله قاسم، مجموعه نغز، ج۱، ص۱۱۴، لاهور ۱۹۳۳.
(برای ارتباط «زرگر» «کهتری» )، کایته یا کایسته
[۶] صدیق حسن خان، صبح گلشن، ج۱، ص۶۹، بهوپال ۱۲۹۵.
[۷] لاله سری رام، خمخانه جاوید، ج۱، ص۶۱۲، دهلی ۱۹۰۸.
دانسته‌اند که گفته اخیر به نظر درست نمی‌آید.

۱.۱ - مهارتهای بهار


بهار عربی را خوب می‌دانست و در فارسی مهارت کامل داشت.
[۸] علی ابراهیم خلیل، گلزار ابراهیم، ج۱، ص۶۴، یا، گلشن هند، علیگره ۱۳۵۲/ ۱۹۳۴.

او زبان و ادب فارسی را نزد مولانا ابوالخیر خیرالله وفایی، که ظاهراً همان خیرالله بن لطف الله مهندس لاهوری است، و سراج الدین علی خان آرزو آموخت.
اشپرنگر
[۹] گلزار ابراهیم، یا، گلشن هند، علیگره ۱۳۵۲/ ۱۹۳۴.
و گارسن دوتاسی از سفر بهار به ایران سخن گفته‌اند که به نظر درست نمی‌آید.

۱.۲ - شعر بهار


بهار به فارسی و اردو شعر می‌سرود.
آرزو وی را فقط فرهنگ نویس دانسته و به شعر و شاعری او اشاره نکرده است. بعضی تذکره نویسان با این‌که از شعر فارسی او سخن گفته‌اند، اشعار کمی از وی نقل کرده‌اند.
تذکره نویسان اردو نیز گاهی از اشعار اردوی او یاد کرده‌اند.
بیشترین رقم اشعار او که ۳۱ بیت است، در تذکره چمنستان شعرای دکن آمده است.
[۱۰] تذکره ریخته گویان، حیدرآباد دکن ۱۹۳۳، ص ۲۱ـ۲۴.
[۱۱] خمخانه جاوید، ج ۱،ص ۶۱۲ ـ ۶۱۴، دهلی ۱۹۰۸.


۱.۳ - سال وفات بهار


سال وفات بهار به درستی معلوم نیست، اما مسلّم است که مدتی قبل از تألیف تذکره شعرای اردو (تألیف میرحسن در ۱۱۸۸) از دنیا رفته است.
اِندرمَن، گردآورنده بهار عجم، درباره مرگ بهار توضیح کافی نمی‌دهد. ظاهراً وی تا ۱۱۸۰ در قید حیات بوده که توانسته است از مصطلحات وارسته استفاده کند.
مولوی عبدالمقتدرخان نیز وفات او را در ۱۱۸۰ نوشته است
[۱۲] کتابخانه عمومی شرقشناسی خدابخش، ج ۹، ص ۳۴.


۱.۴ - تألیفات بهار


بهار مؤلفی پرکار بود،
[۱۳] نکات الشعراء،ص ۱۳۳، دکن ۱۹۳۵.
اما در حال حاضر، جز بهار عجم، پنج کتاب به او منسوب است :

۱.۴.۱ - کتاب نوادرالمصادر


نوادرالمصادر، مشتمل بر مقدمه، ۲۴ باب، و خاتمه که، به گفته مؤلف آن، نخستین کتاب درباره مصادر فارسی است.
مؤلف در این کتاب، مصادر را به ترتیب حروف الفبایی، و مشتقات را ذیل مصادر آورده است. نسخه مؤلف در ۱۲۷۲، در دهلی به چاپ رسیده است.
احتمالاً نوادرالمصادر و ابطال ضرورت همزمان تألیف شده‌اند.
[۱۴] لاله تیک چند بهار، ابطال ضرورت، ص۶۱، دهلی ۱۲۶۸.
[۱۵] لاله تیک چند بهار ، نوادرالمصادر،ص۳، دهلی ۱۲۷۲.

نکته مهم درباره این دو کتاب، این است که در زوائدالفوائد منسوب به آرزو (نسخه کتابخانه رامپور که به مصدر «نشستن» ختم می‌شود)، بعضی عبارات تقریباً با عبارات نوادرالمصادر یکی است و روشن نیست که اصل عبارات از بهار است یا آرزو.
نسخه دیگری از این کتاب در کتابخانه بانکی پور پتنه موجود است .
[۱۶] کتابخانه عمومی شرقشناسی خدابخش، ج ۹، ص ۳۲.


۱.۴.۲ - جواهرالحروف


به گفته مؤلف، این کتاب گردآوری مطالبی است که از سایر فرهنگها، مانند سراج اللغه، و شروح آن‌ها گرفته شده است (مقدمه جواهرالحروف) و مشتمل بر مقدمه و دو باب و خاتمه است و همزمان با ابطال ضرورت نوشته شده است .
[۱۷] لاله تیک چند بهار ، جواهرالحروف ،دیباچه، ص۲، کانپور ۱۲۶۷

جواهرالحروف در ۱۲۶۷ در کانپور چاپ شده، و بلوخمان از این کتاب ستایش بسیار کرده است.

۱.۴.۳ - کتاب ابطال ضرورت


موضوع این رساله ۷۸ صفحه‌ای ضرورت شعری است.
بعضی از مباحث ضمنی این کتاب بسیار قابل توجه است.
این کتاب در دهلی (۱۲۶۸) چاپ و منتشر شده است.

۱.۴.۴ - شرح نصاب بدیع


در شرح نصاب بدیع محمدشریف است که در آن واژه‌های عربی و فارسی مشترک الشکل و مختلف المعانی درج شده است.
نسخه خطی آن در کتابخانه بانکی پور پتنه موجود است
[۱۸] کتابخانه عمومی شرقشناسی خدابخش، ج ۹، ص ۵۰.


۱.۴.۵ - جواهرالترکیب


جواهرالترکیب.
[۱۹] کریم الدین، تذکره شعرای هند، ج۱، ص۵۶، چاپ فیلن، ص ۵۶ به بعد.
[۲۰] سیدمحمد عبدالله، ادبیات فارسی مین هندوون کاحصّه، ج۱، ص۱۶۵، دهلی ۱۹۴۲.



(۱) سراج الدین علی بن حسام الدین آرزو، مجمع النفائس، نسخه خطی کتابخانه دانشگاه پنجاب، ش ۲۴ PfI.
(۲) لاله تیک چند بهار، ابطال ضرورت، دهلی ۱۲۶۸.
(۳) لاله تیک چند بهار، بهار عجم، لکهنو ۱۹۱۶.
(۴) لاله تیک چند بهار، جواهرالحروف، کانپور ۱۲۶۷.
(۵) لاله تیک چند بهار، نوادرالمصادر، دهلی ۱۲۷۲.
(۶) فتحعلی حسینی، تذکره ریخته گویان، حیدرآباد دکن ۱۹۳۳.
(۷) علی ابراهیم خلیل، گلزار ابراهیم، یا، گلشن هند، علیگره ۱۳۵۲/ ۱۹۳۴.
(۸) لاله سری رام، خمخانه جاوید، دهلی ۱۹۰۸.
(۹) صدیق حسن خان، صبح گلشن، بهوپال ۱۲۹۵.
(۱۰) سیدمحمد عبدالله، ادبیات فارسی مین هندوون کاحصّه، دهلی ۱۹۴۲.
(۱۱) قدرت الله قاسم، مجموعه نغز، لاهور ۱۹۳۳.
(۱۲) قیام الدین علی قائم، مخزن نکات، ۱۱۶۸.
(۱۳) کریم الدین، تذکره شعرای هند، چاپ فیلن.
(۱۴) میرتقی میر، نکات الشعراء، دکن ۱۹۳۵.

 
۱. ↑ لاله تیک چند بهار، بهار عجم، دیباچه، ص ۲،لکهنو ۱۹۱۶.
۲. ↑ ترقیمه بهار عجم، ۱۲۷۰، ج ۲، ص ۸۰۲.
۳. ↑ نکات الشعراء، دکن ۱۹۳۵، ص ۱۳۳ .
۴. ↑ قیام الدین علی قائم، مخزن نکات،۱۱۶۸، ج۱، ص۲۵.
۵. ↑ قدرت الله قاسم، مجموعه نغز، ج۱، ص۱۱۴، لاهور ۱۹۳۳.
۶. ↑ صدیق حسن خان، صبح گلشن، ج۱، ص۶۹، بهوپال ۱۲۹۵.
۷. ↑ لاله سری رام، خمخانه جاوید، ج۱، ص۶۱۲، دهلی ۱۹۰۸.
۸. ↑ علی ابراهیم خلیل، گلزار ابراهیم، ج۱، ص۶۴، یا، گلشن هند، علیگره ۱۳۵۲/ ۱۹۳۴.
۹. ↑ گلزار ابراهیم، یا، گلشن هند، علیگره ۱۳۵۲/ ۱۹۳۴.
۱۰. ↑ تذکره ریخته گویان، حیدرآباد دکن ۱۹۳۳، ص ۲۱ـ۲۴.
۱۱. ↑ خمخانه جاوید، ج ۱،ص ۶۱۲ ـ ۶۱۴، دهلی ۱۹۰۸.
۱۲. ↑ کتابخانه عمومی شرقشناسی خدابخش، ج ۹، ص ۳۴.
۱۳. ↑ نکات الشعراء،ص ۱۳۳، دکن ۱۹۳۵.
۱۴. ↑ لاله تیک چند بهار، ابطال ضرورت، ص۶۱، دهلی ۱۲۶۸.
۱۵. ↑ لاله تیک چند بهار ، نوادرالمصادر،ص۳، دهلی ۱۲۷۲.
۱۶. ↑ کتابخانه عمومی شرقشناسی خدابخش، ج ۹، ص ۳۲.
۱۷. ↑ لاله تیک چند بهار ، جواهرالحروف ،دیباچه، ص۲، کانپور ۱۲۶۷
۱۸. ↑ کتابخانه عمومی شرقشناسی خدابخش، ج ۹، ص ۵۰.
۱۹. ↑ کریم الدین، تذکره شعرای هند، ج۱، ص۵۶، چاپ فیلن، ص ۵۶ به بعد.
۲۰. ↑ سیدمحمد عبدالله، ادبیات فارسی مین هندوون کاحصّه، ج۱، ص۱۶۵، دهلی ۱۹۴۲.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهار، لاله تیک چند»، شماره۲۱۷۷.    




جعبه ابزار