قیام حسن بن زید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسن بن زید بن محمد، ملقب به
داعی کبیر، از
سادات حسنی، در
سال ۲۵۰ هجری قمری قیامی که منجر به تشکیل
حکومت شد را رهبری کرد.
حسن بن زید بن محمد بن اسماعیل بن حسن بن علی بن ابیطالب معروف به "
حالب الحجاره"
در سال ۲۵۰ هـ. ق،
حکومت علویان طبرستان را بنیان نهاد، او از فرزندان امام
حسن (علیه‌السّلام) و فقیهی دیندار و عالمی بزرگ در زمان خود بود،
در
مدینه متولد شد و در
شجاعت و
تدبیر ملک همانند نداشت،
در چگونگی و زمان آمدن
علویان به طبرستان محل اختلاف است، برخی این واقعه را مربوط به زمان
متوکل می‌دانند.
در زمان "
مستعین"
خلیفه عباسی به دنبال سرکوب
یحی بن عمر در
کوفه، سادات
علوی و
بنی‌هاشم از
حجاز و
سوریه و
عراق گروه گروه به
طبرستان گریختند، مستعین بعد از
پیروزی محمد بن عبدالله طاهر بر یحیی
بن عمر بخش‌هایی از زمین‌های خود را در طبرستان به او داد،
محمد بن اوس از طرف طاهریان، حکومت بر منطقه دیلم را به دست گرفت، امیر طاهری روستائیان آن منطقه را زیر فشار گذاشت و
خراج و
مالیات را سه برابر کرد
و این موضوع موجبات
شورش یک پارچه مردم را فراهم ساخت.
شورشیان با یکی از سادات مقیم رویان که از اولاد امام
حسن مجتبی (علیه‌السّلام) بود
بیعت کردند اما
علوی مزبور که
محمد بن ابراهیم نام داشت خود را لایق این امر ندانست و شوهر خواهرش را که در
ری بود معرفی کرد، شورشیان به رهبری عبدالله
بن وندا نامه‌ای به آن
علوی یعنی
حسن بن زید نوشتند و او را به رویان
دعوت کردند.
حسن بن زید با بهره‌گیری از نارضایتی مردم طبرستان گیل و دیلم توانست آنان را بر ضد عباسیان متحد کند و امیر طاهری را بیرون و دولت
علویان را در سال ۲۵۰هـ. ق تاسیس کند و به داعی کبیر شهرت یافت.
بدین‌سان نطفه
قیام را توده مردم برای
مبارزه با
ظلم و ستم و به منظور ایجاد
عدالت اسلامی و احیاء
سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تشکیل دادند و یکی از علل موفقیت نهضت، توجه به افکار عمومی و جلب حمایت عامه بود.
از جمله درگیری‌های مهمی که در زمان
حکومت داعی کبیر رخ داد جنگ با امیری از خاندان اسپهبدان آل قارن به نام قارن
بن شهریار و
یعقوب لیث صفاری بود.
حسن بن زید از سال ۲۵۰ تا
انقراض دولت طاهریان همواره با آنان درگیر بود، در خلال این درگیری‌ها، طبرستان با‌رها میان این دو رقیب دست به دست گشت تا آنکه یعقوب لیث صفار بر
محمد بن طاهر آخرین امیر طاهری غلبه یافت و دولت آنان را منقرض کرد، یعقوب که از گسترش نفوذ و سیطره
علویان بیمناک بود در سال ۲۶۰ سپاهی بزرگ به
جنگ حسن بن زید فرستاد،
حسن در این جنگ شکست خورد و آمل، ساری و گرگان به دست یعقوب افتاد اما چون سپاه یعقوب گرفتار باران سیل‌آسا و گِل‌ولای زمین شد از ادامه تعقیب داعی کبیر دست برداشت و بار دیگر طبرستان به دست
حسن بن زید افتاد.
وحشت و اضطرابی که از
قیام حسن بن زید در طبرستان و
بغداد به وجود آمده بود باعث شد تا
معتز خلیفه عباسی دو تن از سرداران ترک خود را با سپاهی گران به طبرستان بفرستد آنها
ری،
قزوین، ساری و آمل را گرفتند و داعی چون عدّه کافی نداشت به چالوس گریخت و چون سپاهیان خلیفه بازگشتند،
حسن بن زید در سال ۲۵۵ درست پنج سال بعد از قیام نخست به آمل بازگشت و بار دیگر طرفداران خود را گرد آورد و رهبری آنان را به دست گرفت و بعد از مرگ "
حسن بن زید" در سال ۲۷۰ هـ. ق برادرش "محمد" به حکومت طبرستان رسید.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «قیام حسن بن زید»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۲۹.
