قیاس اولویت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قیاس اولویت به معنای اقوی و اشدّ بودن «علّت» در «
فرع »
قیاس فقهی است.
قیاس اولویت، قیاسی است که در آن از راه اقوی و اشد بودن وجود علت (مناط حکم اصل) در فرع،
حکم اصل به فرع سرایت داده می‌شود و حکم آن استنباط می‌گردد. بنابراین، در مواردی که علت حکم اصل در فرع به صورتی قوی تر از اصل موجود باشد، حکم اصل نیز به طریق اولی بر فرع بار شده و به آن سرایت می‌کند.
برای مثال، در آیه «لا تقل لهما افّ»، از اف گفتن به پدر و مادر نهی شده، و از آن جا که ملاک و علت این نهی، بی احترامی و ایذا است که در اف گفتن وجود دارد، دلالت آن بر زدن آنها، قوی تر است، زیرا در زدن، ایذای بیشتری است؛ یعنی علت حکم که همان ایذا باشد در زدن به صورت قوی تر وجود دارد.
هر چند در
حجیت این نوع
قیاس اختلاف وجود دارد، اما بیشتر
فقها آن را
حجت دانسته و از قیاس باطل استثنا کرده‌اند.
برخی از دانشمندان اصولی
شیعه و
اهل سنت همانند مرحوم «
علامه حلی »، «
محقق قمی » و «
غزالی » آن را از باب حجیت ظهور
لفظ نه از باب قیاس معتبر دانسته و از آن به «مفهوم موافق»، «لحن خطاب» و «فحوای خطاب» تعبیر نموده‌اند.
قیاس اولویت در جایی محقق است که دو شرط زیر حاصل باشد:
۱. حکم در اصل و فرع از یک سنخ باشد؛ برای مثال، اگر حکم در اصل،
وجوب است، در فرع نیز وجوب باشد و اگر
حرمت است، در فرع نیز چنین باشد و از نظر ایجاب و سلب نیز یکسان باشند؛
۲. ملاک حکم در فرع از ملاک حکم در اصل اقوی باشد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۶۵۱، برگرفته از مقاله «قیاس اولویت».
