قُرْبیٰ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قُرْبی (به ضم قاف و سکون راء و فتح باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای
خویشان و اهل
قرابت است.
قُرْبی:
به معنای
خویشان و اهل
قرابت است.
(قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْراً اِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی) ظاهرا الف و لام در «
القربی» عوض از مضاف‌الیه است و تقدیر آن «
قربای» می‌باشد، یعنی: «از شما برای
تبلیغ رسالت مزدی نمی‌خواهم مگر دوستی خویشان و اهل قرابتم را»، ظاهرا
استثنای متصل و «اَجْراً»
نکره در سیاق نفی مفید عموم است، یعنی هیچ مزدی جز این مزد نمی‌خواهم. «
قربی» در اینصورت یا
مصدر به معنی
فاعل است به معنی
قریب و یا در آن چنانکه
کشّاف گفته اهل مقدر است یعنی «اهل
قربای».
در
آیه دیگر آمده
(قُلْ ما اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ اَجْرٍ اِلَّا مَنْ شاءَ اَنْ یَتَّخِذَ اِلی رَبِّهِ سَبِیلًا) در این آیه هم اتخاذ سبیل به سوی خدا
اجر شمرده شده، چون در این آیه نیز «مِنْ اَجْرٍ» نکره در سیاق نفی و مفید عموم است، لذا باید
مودّت قربی و اتخاذ سبیل هر دو یکی باشند و گرنه معنی دو آیه قابل جمع نخواهد بود؛ از اینجا پی می‌بریم که
مودّت قربی به معنی دوست داشتن و
پیروی از آنها است و
مودّت بدین معنی همان اخذ سبیل به
طاعت خداست، پس پیروی از ذی
القربی که
اهل بیت (علیهم‌السّلام) باشند رفتن راه خداست
و چون این پیروی در واقع به نفع پیروان آنهاست لذا در آیه دیگر آمده:
(قُلْ ما سَاَلْتُکُمْ مِنْ اَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ اِنْ اَجْرِیَ اِلَّا عَلَی اللَّهِ) «بگو آنچه از اجر خواستم بر له شماست
مزد من فقط بر عهده خداست»، یعنی پیروی ذی
القربی که عبارت اخرای اتخاذ سبیل به سوی خداست به
سود شماست.
اینکه درباره آیه اول با استناد به دو آیه بعدی گفته شد از هر حیث درست و مطابق
روایات نیز هست، در این باره وجوه و اقوال رکیکی نیز نقل شده که احتیاجی به نقل آنها نیست.
در
مجمع البیان از
امام سجاد و
باقر و
صادق (علیهم‌السّلام) و
سعید بن جبیر و
عمرو بن شعیب نقل شده که معنی آیه این است: «اینکه
قرابت و
عترت مرا دوست بدارید و حق مرا درباره آنها مراعات نمائید».
ایضا نقل کرده چون آیه
(قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْراً...) نازل شد گفتند: یا
رسول اللّه اینان کیستند که خدا ما را به
مودّت آنها امر کرده؟ فرمود:
علی و
فاطمه و فرزندان آنهاست،
«قَالَ: عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وَلَدُهُمَا».
این
حدیث در کشّاف به لفظ
«عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا» نقل شده است و نیز در
تفسیر بیضاوی،
احیاء المیّت حدیث۲، و
اتحاف شبراوی و
ابن حجر در
صواعق ذیل آیه فوق و ده‌ها کتاب دیگر نقل شده است.
اگر گویند:
سوره شوری مکّی است و آن‌وقت علی و فاطمه (علیهما‌السّلام) با هم
ازدواج نکرده بودند و اولاد نداشتند چطور این روایت صحیح تواند بود؟ گوئیم: اگر ثابت شود که
سوره مکّی است، دلیلی بر مکّی بودن آیه نداریم چه مانعی دارد خود سوره مکّی باشد و این آیه مدنی؛
توضیح مطلب را در این کتاب ذیل لفظ «
قرآن» فصل سوره‌های مکّی و
مدنی مطالعه فرمائید.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "قرب"، ج۵، ص۲۹۵.
