قم در روایات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در فضلیت
شهر قم و اهل آن، روایات بی شماری وجود دارد.علامه بزرگوار شهید
قاضی نورالله شوشتری می‌گوید:
«اخباری که درفضلیت قم و اهل قم از
رسول خدا (ص) و
ائمه اطهار (علیهم‌السلام)
روایت شده، فراوان است.»
از این رو به ذکر گزیده‌ای از آن‌ها می‌پردازیم.
روی
علی بن محمد العسکری عن ابیه عن جده عن
امیرالمومنین (ع) قال: قال
رسول الله (ص) : ((لما اسری بی الی السماء الرابعه، نظرت الی قبه من لولولها اربعه ارکان و اربعه ابواب کاءنها من استبرق اءخضر.
قلت: یا جبرئیل، ما هذه القبه التی لم ارفی السماء الرابعه احسن منها؟ فقال: یا حبیبی محمد، هذه صوره مدینه یقال لها قم، یجتمع فیها عبادالله المومنون.
ینتظرون محمدا و شفاعته للقیامه و الحساب.یجری علیهم الغم و الهم و الاحزان و المکاره...))
پیامبر (ص) فرمود: هنگامی که به آسمان چهارمطبق تصریح قرآن مجید در عالـم, هفت آسمان وجـود دارد. در یكی از آیات شـریف قـرآنـی در ایـن باره آمـده است: ((الذی خلق سبع سماوات طباقا
ماتری فـی خلق الرحمن مـن تفاوت...))
یعنی همان کسی که هفت
آسمان را بر فراز یکدیگر آفرید.
در
آفرینش خداوند هیچ تضاد و عیبی نمی‌بینی...و طبق برخی از آیات قرآنی چون
آیه پنجم
سوره ملک (ولقد زیناالسماء الدنیا بمصابیح...) آنچه از عالم بالا می‌بینیم، و تمامی ستارگان و کهکشان‌ها همه جزو آسمان دنیا و آسمان اولند.
بنابراین آسمان‌های ششگانه دیگر، عالم‌هایی در ورای آن هستند.
) برده شدم، به گنبدی از لولو که چهار رکن و چهار در داشت و گویا از حریر سبز بود، نگریستم.
گفتم:
جبرئیل ، این گنبدی که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیده ام، چیست؟ جبرئیل گفت: محبوبم محمد، این صورت شهری است که بدان قم گویند.
در آن بندگان مومن خدا جمع می‌شوند و منتظر محمد و
شفاعت ش در روز
قیامت و حسابرسی هستند.
بر آنان
غم و اندوه و ناراحتی‌ها و ناخشنودی‌ها وارد نمی‌شود...
عن حماد الناب قال: کنا عند ابی عبدالله (ع) و نحن جماعه اذ دخل علیه عمران بن عبدالله القمی فساءله و بره و بشه فلما اءن قام، قلت لابی عبدالله (ع) من هذاالذی بررت به هذا البر؟ فقال: (من اهل البیت النجباء یعنی اهل قم ما ارادهم جبار من الجبابره الا قصمه الله).
شخصی به نام حماد ناب گفت: به همراه جماعتی در حضور
امام صادق (ع) بودیم که
عمران بن عبدالله قمی وارد شد.
امام از او احوالپرسی کرد و خوشحالش نمود.
وقتی او برخاست و رفت به ابی عبدالله (ع) (ابو عبدالله کنیه شریف امام صادق (ع) است.) عرض کردم:این چه کسی بود که با او این گونه خوشرفتاری کردید؟ امام فرمود: او از جمله خاندان نجیبان یعنی اهل قم است.
هیچگاه هیچ گردنکشی از طاغیان نسبت به آنان سوء قصد نمی‌کند مگر این‌که خداوند او را در هم می‌شکند.
به فرض آن‌که روایت فوق از امام صادق (ع) صادر شده باشد، مسلما منظور ایشان این نبوده که هیچ حاکم و ظالم و گردنکشی گرچه برای مدتی کوتاه بر قم مسلط نشده و حکمرانی نکرده است. (برای نمونه در زمان حمله افغانیان به ایران به سال ۱۱۳۶ هجری، مدتی شهر قم محل تاخت و تاز آنان بود.)
شاید مقصود امام این بوده که به اصطلاح مقتضی برای نابودی جبارانی که نسبت به قم سوء قصد داشته ولی موانعی چون گناه که از سوی عده‌ای از اهالی قم صادر شده، باعث گردیده که حکام ظالم بر آن‌جا تسلط پیدا کنند.
و اصولا با توجه به آن‌که خداوند سرنوشت هیچ ملتی را تغییر نمی‌دهد مگر این‌که خود آنان بخواهند. (در این باره در آیه ۵۳
سوره انفال می‌خوانیم: (ذلک باءن الله لم یک مغیرا نعمه انعمها علی قوم حتی یغیروا ما بانفسهم...)) می‌توان استنباط کرد که علت اصلی سلطه بیگانگان و ستمگران بر مردم قم و نیز بر
ایران و دیگر کشورهای اسلامی، چیزی جز کردار ناشایست آن یاجمعی از آنان و به فراموشی سپردن دستورات الهی نبوده است.
خداوند در این باره فرموده است:
«...ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم...))
یعنی خداوند سرنوشت هیچ ملتی را دگرگون نمی‌کند مگر این‌که آنان آنچه را که در خودشان هست، تغییر دهند.
عن ابی عبدالله (ع) قال: ((ان الله احتج بالکوفه علی سائر البلاد و بالمومنین من اهلها علی غیرهم من اهل البلاد و احتج ببلده قم علی سائر البلاد و باءهلها علی جمیع اهل المشرق و المغرب من الجن و الانس و لم یدع الله قم و اهله مستضعفا بل وفقهم و ایدهم...و سیاءتی زمان تکون بلده قم واهلها و حجه علی الخلائق و ذلک فی زمان غیبه قائمنا (ع) الی ظهوره و لولا ذلک لساخت الارض باهلها.و ان الملائکه لتدفع البلایا عن قم و اهله، و ما قصده جبار بسوء الا قصمه قاصم الجبارین عنهم بداهیه او مصیبه او عدو.و ینسی الله الجبارین فی دولتهم ذکر قم و اهله کما نسوا ذکرالله.))
امام صادق (ع) فرمود: خداوند به شهر
کوفه بر دیگر شهرها احتجاج کرده و به
مومنان آن منطقه برغیر آنان از ساکنان شهرها.
و خداوند به شهر قم بر سایر شهرها به واسطه اهالی آن بر تمامی ساکنان مشرق و مغرب از
جن و انس احتجاج کرده است.
خداوند اهل آن را مستضعف (در
دین ) نمی‌گذارد بلکه توفیقشان می‌دهد و تاءییدشان می‌کند...
زمانی می‌آید که شهر و اهل قم بر دیگر مردم حجت اند و آن در زمان غیبت قائم ماست تا ظهور او.
اگر چنین نباشد،
زمین ساکنان خود را فرو می‌برد.
مسلما
ملائکه دشواری‌ها را از قم و ساکنانش دفع می‌کنند.
هیچگاه گردنکشی نسبت به قمیان سوء قصد نمی‌کند مگر آن‌که درهم شکننده جباران او را نابود و به مصیبت یا درد سر یا
دشمنی مشغولش می‌نماید.
خداوند قم را از یاد سرکشان در زمان حکومتشان می‌برد همانگونه که آنان یاد خدا را به فراموشی سپردند.
عن الصادق (ع) انه ذکرکوفه و قال:
«ستخلو کوفه من المومنین و یاءزر عنها العلم کما تاءزر الحیه فی حجرها، ثم یظهر العلم ببلده یقال لها قم و یصیر معدنا للعلم و الفضل حتی لا یبقی فی الارض مستضعف فی الدین حتی المخدرات فی الحجال، و ذلک عند قرب ظهور قائمنا، فیجعل الله قم و اهله قائمین مقام الحجه و لولا ذلک لساخت الارض باءهلها و لم یبق فی الارض حجه فیقیض العلم منه الی سائر البلاد فی المشرق و المغرب، فیتم حجه الله علی الخلق حتی لا یبقی احد علی الارض لم یبلغ الیه الدین و العلم، ثم یظهر القائم (ع) و یسیر سببا لنقمه الله و سخطه علی العباد; لان الله لا ینتقم من العباد الا بعد انکار هم حجه.»
زمانی امام صادق (ع) شهر کوفه را یاد کرد و فرمود: در آینده کوفه از مومنان خالی می‌شود و
علم و
دانش بدان پشت می‌کند همچنانکه مار در لانه خویش پشت می‌کند.
آنگاه علم در شهری به نام قم ظاهر وآنجا معدن علم و فضلیت می‌شود به طوری که دیگر به روی زمین کسی که به امور دینی آگاه نباشد، پیدا نمی‌شود.
در آن زمان حتی زنان پرده نشین هم از مسایل دینی آگاهی دارند.
و این هنگام نزدیک شدن ظهور قائم ماست.
در آن هنگام خداوند قم و ساکنانش را قائم مقام حجت قرار می‌دهد.
واگر چنین نباشد، زمین ساکنان خود را فرو می‌برد و دیگر بر روی آن حجتی باقی نخواهد ماند.
در آن عصر علم از قم به دیگر نقاط جهان در شرق و غرب جاری می‌شود. از حاجی ابراهیم اصفهانی اعلی الله مقامه كه از اعاظم متاءخرین و از مجتهدین بزرگ بود، نقل شده كه فرمود: نهصد مجتهد جامع الشرایط در مقبره پشت حرم مقدس حضرت معصومه مدفون هستند.
لذا
حجت خدا بر مردم تمام می‌گردد به گونه‌ای که دیگر کسی یافت نمی‌شود که دستورهای دینی و
علم الهی بدو نرسیده باشد.
آنگاه قائم (ع) ظهور می‌کند و وسیله انتقام و خشم
خداوند بر بندگان می‌گردد; چون خداوند از مردم انتقام نمی‌گیرد مگر بعد از آن‌که حجت را انکار کنند.
عن محمد بن جعفر عن ابیه الصادق (ع) قال:
«اذا اصابتکم بلیه و عناء فعلیکم بقم، فانه ماءوای الفاطمیین و مستراح المومنین.
و سیاءتی زمان ینفر اولیاءنا و محبونا عنا و یبعدون عنا و ذلک مصلحه و لهم لیکلا یعرفوا بولایتنا و یحقنوا بذلک دماوهم و اموالهم و ما اراد احد بقم و اهله سوءا الا اذله الله و ابعده من رحمته.»
امام صادق (ع) فرمود: هرگاه بلا و ذلتی به شما رسید، به قم بروید.
چون آن‌جا پناهگاه فرزندان فاطمه و استراحتگاه مومنان است.
زمانی فرا می‌رسد که اولیا و دوستدارانمان ازما می‌گریزند و دور می‌شوند تا به دوستی با ما شناخته نشوند و خون و داراییشان محفوظ بماند.
این به نفعشان است.
کسی نسبت به قم و ساکنانش سوء قصد نمی‌کند، مگر این‌که خداوند او را خوار و از
رحمت خویش دور می‌نماید.
بخش عمده این روایت مربوط به دوران خفقان آلودی است که بر فرزندان فاطمه (ع) وشیعیان
علی (ع) در زمان خلفا و پادشاهان ستمگر غیر شیعی خصوصا سفاکان اموی و عباسی پیش از انقلاب اسلامی گذشت.
عن صفوان بن یحیی بیاع السابری قال: کنت یوما عند ابی الحسن (ع) فجری ذکر قم و اهله و میلهم الی المهدی (ع) فترحم علیهم و قال ((رضی الله عنهم)).
ثم قال: ((ان للجنه ثمانیه ابواب و واحد منها لاهل قم وهم خیار شیعتنا من بین سائر البلاد.
خمرالله تعالی و لایتنا فی طینتهم.))
صفوان یحیی فروشنده پارچه‌های شاپوری گوید: روزی نزد امام کاظم (ع) (یا امام رضا (ع)) بودم که نام قم و ساکنانش و تمایل آنان به حضرت مهدی (ع) به میان آمد.
در پی آن امام رحمتشان فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد.
سپس افزود:
بهشت دارای هشت در است و یکی از آن‌ها از آن قمیان است.
اهل قم بهترین شیعیان ما از میان دیگر شهرها هستند.
خداوند دوستی ما را در سرنوشتشان آمیخته است.
آنچه در توضیح روایت بالا باید گفت، این است که شیعیان قم در مجموع نسبت به شیعیان سایر نقاط بهتراند.
عن ابی مسلم العبدی عن ابی عبدالله الصادق (ع) قال: ((قم مقدسه و اهلها منا و نحن منهم لایریدهم جباربسوء الا عجلت عقوبته، ما لم بجو لوا احوالهم فاذا فعلوا ذلک، سلط الله علیهم جبابره سوء.اما انهم انصار قائمنا و دعاه حقنا) ثم رفع راءسه الی السماء و قال: (الهم اعصمهم من کل فتنه و نجهم من کل هلکه).
ابو مسلم عبدی گوید: امام صادق (ع) فرمود: خاک قم مقدس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان.
هیچگاه گردنکشی نسبت به آنان سوء قصد نمی‌کند مگر این‌که به کیفر خود شتاب ورزد، البته تا زمانی که احوال خویش را تغییر ندهند.
در آن صورت خداوند سرکشان را بر آنان مسلط می‌کند.
هان! اهل قم یاری دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت می‌کنند.
راوی گوید: آنگاه امام سرش را به سوی آسمان بلندکرد و گفت: بار الها، آنان را از هر فتنه‌ای حفظ کن و از هر هلاکتی نجات ده.
از این روایت شرافت و قداست ذاتی شهر قم استفاده می‌شود.
یعنی از سخن امام به طور واضح می‌توان فهمید که
خاک قم از ویژگی خاصی برخور دار است و این ویژگی بدون در نظر گرفتن افراد و شخصیت‌های بارزی است که در آن‌جا سکنا گزیده اند.
نکته بسیار جالبی که در این روایت بدان تصریح شده، این است که اهل قم تا زمانی که کردار شایسته و اعمال پسندیده خود را ترک نکنند، مشمول رحمت الهی هستند و گردنکشان بر آنان سلطه پیدانخواهند کرد.
اما پس از ترک دستورهای الهی و غوطه ور شدن در گناهان به خشم الهی دچار و حکام ستمگر بر آنان چیره می‌شوند. (این نکته از آیه ۱۱
سوره رعد و آیه ۵۳ سوره انفال
اقتباس شدو پیشتر بدان اشاره کردیم.
گفتنی است این‌که در برخی از نسخه‌ها در متن روایت فوق به جای کلمه ((مالم یحولوا احوالهم))، ((مالم یخونوا الخوانهم)) است.
بنابراین معنای این بخش از روایت این گونه می‌شود: هیچ گردنکشی نسبت به آنان سوء قصد نمی‌کند مگر این‌که در کیفر خود شتاب می‌ورزند تا وقتی که اهل قم نسبت به برادران خویش خیانت نکنند.)
عن عفان البصری عن ابی عبدالله (ع) قال: قال لی: (اتدری لمی سمی قم؟)) قلت: الله و روسله و انت اعلم.
قال: ((انما سمی قم لان اهله یجتمعون مع قائم آل محمد (ع) و یقومون معه و یستقیمون علیه و ینصرونه.))
عفان می‌گوید: امام صادق (ع) به من فرمود: آیا می‌دانی علت نامیده شدن این شهر به قم چیست؟ عفان عرض کرد: خدا و رسولش و شما داناترید.
امام فرمود: این شهر قم نامگذاری شد چون مردمش با قائم آل محمد (ص) اجتماع و با او قیام، و برای او استقامت می‌کنند و یاریش می‌نمایند.
برخی درشرح این
حدیث گفته اند:
از این حدیث و امثال آن، نقش اصلی مردم این سرزمین در حکومت جهانی
حضرت مهدی (ع) روشن می‌گردد.
هسته‌های اصلی انقلاب جهانی اسلام در دوران ظهور، از مردم
ایران به ویژه مردم قم تشکیل می‌شود.
ازاین رو، زمینه سازی فرهنگی و تربیتی و گسترش معیارهای راستین اسلامی میان توده‌ها، ضرورتی حیاتی می‌یابد.
تنها نمی‌توان به این خرسند بود که اینجا شهر افتخار آفرین قم و قیام است و فروغ عالم گستر
حضرت معصومه (س) را بر سر دارد، و دیگر راحت زیست و
تعهد و مسولیتی احساس نکرد.
این نوعی ساده اندیشی است; زیرا با توجه به گذشته و حال و رسالتی که قم در آینده بر دوش دارد، مسوولیتی بزرگ متوجه مردم این سامان است و باید شایستگی و تقوای بیشتری داشته باشند که در خور این سرزمین و این بارگاه ملکوتی باشد و زمینه‌های آینده فراهم گردد و نعمت قرب و زیستن در چنین مرکزی ارج نهاده شود.
و گرنه مسوولیت و کیفر افزونتری در کار خواهد بود; که مقربان مسئولیتی عظیمتر دارند.
سئل امیر المومنین علی بن ابی طالب عن اسلم المدن و خیر المواضع عند نزول الفتن و ظهور السیف.
فقال (ع) : ((اسلم المواضع یومئذ قصبه قم.
فاءذا اضطربت خراسان و وقتعت الحرب بین اهل جرجان و طبرستان و خربت سجستان، فاءسلم المواضع یومئذ قصبه قم.
تلک البلده التی یخرج منها انصار خیر الناس ابا و اما و جدا و جده و عما و عمه.
تلک التی تسمی الزهراء...))
از امیر مومنان
علی بن ابی طالب (ع) در باره سالم ترین و بهترین شهرها و موضعها به هنگام نازل شدن فتنه‌ها و ظاهر شدن شمشیرها (ظاهرا شمشیرها کنایه از
جنگ و خونریزی است.) سوال شد.
حضرت فرمود: سالمترین نقاط در آن روز، شهر قم است.
زمانی که در
خراسان اغتشاش روی دهد و میان مردم گرگان و طبرستان (طبرستان نامی است که مورخان اسلامی به مازندران و حدود و اطراف آن از مشرق تا مغرب اطلاق کرده اند.
جنگ درگیرد و سیستان خراب شود، در آن هنگام سالمترین مواضع، شهر قم است.
قم شهری است که از آن‌جا یاران بهترین مردم از جهت پدر و مادر و جد وجده و عمو و عمه بر می‌خیزند.
آن شهر، زهرا نامیده شده است. (روایت دنباله دارد.) شهر انصارائمه (ع).
عن الصادق (ع) قال: اهل خراسان اعلامنا و اهل قم انصارنا و اهل کوفه اوتادنا و اهل هذاالسواد منا و نحن منهم.)
از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود:
خراسانیان پرچم های ما و اهل قم انصار ما و کوفیان میخ‌های ما (ظاهرا مقصود آن است که کوفیان باعث ثبات امر ائمه اطهار (ع) شدند.) و اهل این سواد (ظاهرا مقصود از سواد، سواد کوفه است که پیشتر توضیح دادیم.) ازما و ما از آنان هستیم.
عن الصادق (ع) قال: ((الا ان لله حرما و هو مکه.
الا ان لرسول الله حرما و هو مدینه.
الا ان لامیرالمومنین حرما و هو کوفه.
الا ان حرمی و حرم ولدی (اگر این کلمه را به ضم واو بخوانیم، جمع ((ولد)) و به معنای فرزندان است در ترجمه همین مبنا رعایت شده است.) من بعدی قم.
امام صادق (ع) فرمود: خداوند حرمی دارد و آن مکه است.
هان، رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است.
آگاه باشید، امیر مومنان حرمی دارد و آن کوفه است.
هان، حرم من و فرزندانم بعد از من قم است.
۱۲ عن الصادق (ع) قال: ((ان لعلی قم ملکا رفرف علیها بجناحیه لایریدها جبار بسوء الا اذا به الله کذئب الملح فی الماء.)) ثم اشار الی عیسی بن عبدالله فقال:
«سلام الله علی اهل قم یسقی الله بلادهم الغیث و ینزل الله علیهم البرکات و یبدل الله سیئاتهم حسنات.
هم اهل رکوع و سجود و قیام و قعود.
هم الفقهاء العلماء الفهماء.
هم اهل الدرایه و الروایه و حسن العباده.»
امام صادق (ع) فرمود: بر فراز قم فرشته‌ای بال‌های خود را برافراشته است.
هیچ گردنکشی نسبت به قم سوء قصد نمی‌کند مگر آن‌که خداوند او را نابود می‌نماید چنان‌که نمک در آب نابود می‌شود.
آنگاه امام به عیسی بن عبدالله (عیسی بن عبدالله از جمله اصحاب حضرت صادق و حضرت کاظم ع بود و از آنان روایت نقل کرد.
اشاره کرد و فرمود: سلام
خداوند بر اهل قم باد.
خداوند سرزمینشان را به خوبی تبدیل کند.
قمیان اهل
رکوع و سجده و قیام و قعوداند.
آنان
فقیه و عالم و با شعور و اهل فهم و روایت هستند و
عبادات را به خوبی به جا میآورند.
۱۳ عن الصادق (ع) انه قال: ((ان لله حرما و هو مکه.
الا ان لرسول الله حرما و هوالمدینه.
الا ان لامیرالمومنین حرما و هو الکوفه.
الا و ان قم الکوفه الصغیره...))
از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: خداوند دارای حرمی است و آن
مکه است.
هان، رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است.
آگاه باشید، امیرمومنان دارای حرم است و آن کوفه است.
بدانید که قم کوفه کوچک است...در این روایت قم، کوفه کوچک دانسته شده است.
بر این اساس، احادیثی که در شرافت کوفه وارد شده، شامل قم هم خواهد بود.
برخی از پژوهشگران در توضیح روایت فوق گفته اند:
شاید منظور این باشد که بعد از ظهور حضرت بقیه الله ارواحنا فداه کوفه پایتخت حکومت جهانی آن حضرت خواهد بود در آن موقع قم دومین پایگاه حکومت حقه خواهد بود.
و شاید به همین جهت است که عاشقان دلباخته حضرتش در دوران غیبت به
مسجد سهله در کوفه و مسجد صاحب الزمان در
جمکران قم رهنمون می‌شوند.
از این حدیث، عظمت شهر کوفه نیز به خوبی روشن می‌شود که قم را با آن همه عظمتی که دارد، ((کوفه کوچک)) نامیده اند.
با توجه به روایات ائمه اطهار (علیهم‌السلام) ۲۵ نام و عنوان و صفت برای این شهر مقدس ذکر گردیده است.
۱)
قم۲) ارض جبل
۳) سرزمین نجیبان
۴) حجت بلاد
۵) معدن علم و فضل
۶) قائم مقام حجت
۷) منزل آل محمد
۸) جایگاه شیعیان
۹) استراحتگاه مومنان
۱۰) ماءوای فاطمیان
۱۱) پناهگاه شیعیان
۱۲ محل باز شدن در بهشت
۱۳) سرزمین مقدس
۱۴) مجمع انصار قائم آل محمد
۱۵) قطعه‌ای از بیت المقدس
۱۶) زهرا
۱۷) سالمترین شهرها
۱۸) بهترین مواضع
۱۹) بحر
۲۰) معدن شیعیان
۲۱) بلد امین
۲۲) شهر انصار ائمه
۲۳) حرم اهل بیت
۲۴) شهر پربرکت
۲۵) کوفه کوچک
(۱) قرآن کریم.
(۲) کریمه اهل بیت.
(۳) مجلسی، بحار الانوار.
(۴) آیت الله مکارم شیرازی، تفسیرنمونه.
(۵) انصاری، تاریخ قم، نسخه خطی کتابخانه آیت الله نجفی، ضمن ش ۴۸۹۸.
(۶) انوار المشعشعین.
(۷) حکیمی، حضرت معصومه و شهر قم.
(۸) آیت الله خویی، معجم رجال الحدیث.
(۹) شوشتری، مجالس المومنین.
(۱۰)معین، فرهنگ فارسی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قم در نگاه روایات». سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قم در نگاه روایات». سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «قم در نگاه روایات».
