قعود (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قُعُود (به ضم قاف و عین)، از
واژگان قرآن کریم به معنای نشستن و کوتاهی از کار است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
قُعُود (به ضم قاف و عین) جمع قاعد،
قَعِید (به فتح قاف و کسر عین) صفت مشبهه به معنای مفید دوام،
مَقْعَد (به فتح میم و سکون قاف)
مصدر میمی و اسم مکان،
مَقاعِد (به فتح میم) جمع مَقْعَد و
قَواعِد (به فتح قاف) جمع
قاعِده به معنای پایهها است.
قُعُود به معنای نشستن است.
(وَ اَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ) «ما در مقاعد آسمان برای
استراق سمع مینشستیم.» به کوتاهی از کار نیز اطلاق میشود. مثل:
(وَ قَعَدَ الَّذِینَ کَذَبُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ) «آن که به
خدا و
رسول دروغ گفتند کوتاهی کردند.»
(اِنَّکُمْ رَضِیتُمْ بِالْقُعُودِ اَوَّلَ مَرَّةٍ)(شما نخستين بار به كنارهگيرى از
جهاد راضى شديد...)
واژه قُعُود دارای مشتقات و کاربردهای است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ عبارتند از:
قُعُود جمع قاعد نیز آمده است.
مثل
سجود جمع ساجد،
(الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ)« آن که خدا را در حال ایستاده و نشسته و خوابیده یاد میکنند.» در اینجا قیام جمع قائم و قعود جمع قاعد است.
قَعِید صفت مشبهه و مفید دوام است.
لذا
طبرسی در
(اِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ)(به خاطر بياوريد هنگامى را كه دو
فرشته راست و چپ كه ملازم انسانند اعمال او را دريافت مىدارند.)
فرموده مراد از قعید ملازمی است که پیوسته هست نه قاعد ضدّ قائم و اهل لغت آن را حافظ گفتهاند.
مَقْعَد مصدر میمی و
اسم مکان هر دو آمده است.
مثل:
(فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ)(تخلف كنندگان از
جنگ تبوک، از مخالفت با پيامبر خدا و كنارهگيرى از جهاد، خوشحال شدند...)
که
مصدر میمی است و مثل:
(فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ) «در مجلس راستین نزد پادشاه توانا.» که اسم مکان میباشد.
مَقاعِد جمع مقعد است.
(وَ اِذْ غَدَوْتَ مِنْ اَهْلِکَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِینَ مَقاعِدَ لِلْقِتالِ)«چون از نزد عائلهات خارج شدی برای مؤمنان مواضعی برای
جنگ آماده میکردی.»
قَواعِد جمع قاعده است.
(وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللَّاتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً) «زنان باز نشسته که رغبتی به
نکاح ندارند.»
(وَ اِذْ یَرْفَعُ اِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیْتِ) «آنگاه که
ابراهیم پایههای
کعبه را بالا میبرد.» آن در
آیه جمع قاعده به معنی پایههاست.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «قعود»، ج۶، ص۲۲.