قرینه لفظی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرینه لفظی یکی از اقسام قرینه است که به آن
قرینه مقالی نیز می‌گویند، به معنای لفظ یا الفاظی غیر صریح که بر مقصود
متکلم دلالت می‌کند، است مانند کلمۀ «باکیةً» در جملۀ «
رایتُ عیناً باکیةً» که دلالت می‌کند مقصود از «عین»، «چشم» است نه چشمه. مقابل آن، قرینۀ غیر لفظی یا لبّی قرار دارد. قراین عقلی،
ارتکازی و مقامی از نوع قرینۀ غیر لفظی‌اند.
از آن در
اصول فقه سخن گفته‌اند.
قرینه لفظی به دو گونه متصل و منفصل تقسیم می‌شود.
قرینۀ لفظی متصل عبارت است از لفظی که متصل به کلام و بیانگر مقصود جدّی گوینده از سخن خویش است، مانند این سخن: «
اکرِمِ کلَ عالمٍ الا ان یکونَ فاسقاً».
جملۀ «
الا ان یکونَ فاسقاً» که استثنا است، قرینه بر مقصود گوینده از جمله «
اکرم کل عالم» می‌باشد و اینکه مقصود، اکرامِ عالمِ غیر
فاسق است نه همه عالمان.
قرینه لفظی متصل، مانع انعقاد ظهور بدوی کلام (ذوالقرینه) می‌شود که در جمله «
اکرِمِ کلَ عالمٍ»، لزوم اکرام همۀ عالمان است، لیکن این ظهور با آمدن قرینۀ متصل بر طرف و ظهور کلام با ملاحظه مجموع مستثنا و مستثنامنه منعقد می‌گردد.
قرینۀ لفظی منفصل عبارت است از لفظی که در خطابی دیگر آمده است، لیکن فرض اتصال آن به خطاب نخستین، موجب انصراف آن از ظهور اولی به ظهور دیگری با لحاظ مجموع دو خطاب خواهد شد، مانند آنکه متکلم بگوید:
«
اکرِمِ العُلماء»، سپس در خطابی دیگر بگوید:
لاتُکرم فُسّاقَ العلماء. خطاب دوم قرینۀ منفصل بر تعیین مراد جدّی از خطاب نخست است، زیرا بر فرض اتصال خطاب دوم به خطاب اول، ظهور خطاب اول را در اراده عموم
علما به ظهور در ارادۀ غیر فاسقان از آنان بر می‌گرداند.
بنابراین، قرینۀ منفصل، بر خلاف قرینۀ متصل، هرچند مانع انعقاد ظهور عام در عموم نمی‌شود، لیکن مانع
حجّیت ظهور اولی و مقدّم بر آن می‌شود، زیرا آنچه حجّت است ظهوری است که مقصود جدّی گوینده را بیان می‌کند.
از مصادیق روشن قرینۀ لفظی،
خاص و
مقیّد است که مقصود جدّی از
عام و
مطلق را بیان می‌کند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۵۶۶.
