قرائت نافع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرائت نافع، بیان ویژگی‌ها، اصول، و روش قرائت
نافع به عنوان یکی از
قاریان هفتگانه است.
یکی از
قرائات سبع، قرائت نافع است. ابوعبدالله نافع بن ابی نعیم مدنی یا ابوعبدالرحمان نافع بن ابی نعیم یا نافع بن عبدالرحمان بن ابی نعیم مدنی - با اختلاف در ضبط- کنیه وی «
ابو رویم» است.
نافع، ایرانی و از مردم
اصفهان است و در
مدینه می‌زیست و در همان جا در سال ۱۶۹ یا ۱۷۹ق درگذشت.
ابن جزری می‌نویسد: نافع یکی از قرای سبعه و عالمی نام آور، ثقه و صالح است و قرائت را از حدود هفتاد نفر فراگرفته است.
از نظر عده‌ای، نافع بی ابی نعیم از لحاظ موثق بودن در
حدیث، غیرقابل اعتماد و مورد تردید است؛ ولی در امر قرائت به او اعتماد کرده‌اند. در مقابل، گروهی وی را در امر حدیث و قرائت،
ثقه و مورد اعتماد می‌دانند.
ابن مجاهد که قرائت‌های قرای سبعه را گردآوری کرد، نام نافع را در آغاز اسامی
قاریان ذکر کرده است. بسیاری از محققان با تعابیری مختلف قرائت وی را ستوده و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند.
افراد بسیاری قرائت نافع را نقل کرده‌اند که عبارتند از:
قالون؛
محمد بن اسحاق مسیبی؛
اصمعی؛
اسماعیل بن جعفر بن کثیر انصاری؛
یعقوب بن ابراهیم زهدی؛
ورش. از این جمع، قالون و ورش از شهرت بیشتری برخوردارند که می‌گویند این دو نفر قرائت را بدون واسطه از نافع روایت کرده‌اند.
عیسی بن مینا بن وردان (ابوموسی) معروف به قالون (۱۲۰-۲۰۵ یا ۲۲۰ق) قرائت را از نافع فراگرفت، و نافع او را به دلیل حسن قرائت و
تجوید «قالون» نامیده است (قالون در
زبان رومی به معنی خوب است). وی با وجود ناشنوایی یا ثقل سامعه از استادان مهم و معروف قرائت بود و اشتباه قاریان را از حالت و حرکت لب و دهان آنان درمی یافت و به اصلاح آن می‌پرداخت.
عثمان بن سعید مصری (۱۱۰ - ۱۹۷ق) ملقب به ورش بود. این لقب را به دلیل سپیدی بسیار زیاد بدن او بر او نهاده بودند. اما در کتاب
تاج العروس دلیل این لقب را چنین آورده که: ورش کوتاه قد بود و جامه‌های کوتاهی هم می‌پوشید و چون راه می‌رفت پاهایش رنگهای مختلفی داشت، برای همین نافع صدا می‌زد که بخوان‌ای ورشان؛ بیا‌ای ورشان؛ کجاست ورشان و... سپس کلمه ورشان کوتاه شد به ورش.
ورشان گونه‌ای
پرنده است مانند
کبوتر.
ابن جزری می‌نویسد: ریاست تعلیم قرائت در زمان خودش به او منتهی شده است. وی دارای گزینش‌هایی در قرائت
قرآن بوده که گاهی مخالف قرائت نافع به نظر می‌رسید.
دانشمندان علم قرائت، ورش را در قرائت، حجت و موثق معرفی کرده‌اند.
۱. اثبات
بسمله میان هر دو
سوره؛ مگر بین سوره
انفال و
برائت. بین سوره انفال و برائت به سه صورت قطع، سکت، و وصل قرائت می‌شود؛
۲. تلاوت به شکل قصر و توسط در
مد منفصل؛
۳. ادغام «ذ» در «ت»؛ مثل: اتخذتم، اخذتم…؛
۴. تقلیل «الف» در لفظ «تورات» در قرآن.
در قرائت نافع در زمینه تلاوت ما بین دو سوره بنا بر روایت ورش موارد زیر به چشم می‌خورد:
۱. ذکر بسمله؛
۲. بدون بسمله و با رعایت قانون سکت؛
۳. بدون تلاوت بسمله و به صورت وصل.
شیوه قرائت نافع مدنی را روشن وصف کرده‌اند. وی در قرائت
قرآن نه افراط در تشدید داشته، نه تفریط در ارسال، نه سنگین و پرطنین خوانده است و نه سبک و بی حال.
قرائت وی به گونه‌ای در گوش شنونده طنین انداز می‌شد که گویا زنجیره‌ای از صدای آهنگین با اندک گرایش به مد و کشیدن کلمات وجود دارد.
۱. ادغام:
ادغام صغیر متقاربین «د» در «ذ» و «ض» و ادغام «ز» در «ت» در یک کلمه به استثنای دو کلمه «عذت» و «فنبذتها»؛
۲.
اماله: الف‌های مقصور آخر کلمات را که منقلب از «ی» یا اصل آن مجهول است، به صورت بینابین قرائت کرده است؛
۳. مد: مدهای متصل را به صورت توسط قرائت کرده و مدهای منفصل را نیاورده و به تمکین حرف مد اکتفا کرده است؛
۴. همزه: در همه کلمات دارای دو همزه قطع پیاپی، دومین همزه را به تسهیل (بینابین) قرائت کرده است؛
۵. «یا» های اضافه: در «یا» های اضافه (ضمیر متکلم، چسبیده به اسم، فعل یا حرف) بیش از دیگر
قرای سبعه به مفتوح گردانیدن (تخفیف) آن‌ها گرایش و اصرار دارد؛
۶. «ی» های زائد: «ی» های زائدی را که در رسم الخط
مصاحف بدل و جانشینی ندارند، به صورت وصل به اثبات «ی» قرائت کرده است.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قرائت نافع».
