قرآن ثقل اکبر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آنگونه که نویسنده دانشمند جناب آقای مرحوم
کمالی دزفولی در مقدمه چاپ اول (انتشارات کتابخانه صدر) نگاشته: «این کتاب در حقیقت جلد سوم قانون تفسیر به حساب می‌آید.» به عبارت دیگر، مجموعه سه جلدی تالیفات
علوم القرآن استاد با انجام این
اثر ، تکمیل شده که با
استخاره به
قرآن ، آن را، قرآن ثقل اکبر، نام نهادند، این اثر، مرجعی بسیار سودمند و مفید برای استفاده طالبان و محققان علوم و معارف قرآنی است، چرا که حاوی نکات و معانی ادوات، شرح و بسط علوم بلاغی و مسائل ادبی و معارف تمهیدی مورد نیاز در تحقیقات قرآنی میباشد.
کتاب در اولین چاپ، دارای شش بخش بوده اما در چاپ اخیر (انتشارات اسوه) بخش اول آن با عنوان قرآن (در ۲۴ صفحه) و قسمتهایی از بخش ششم و از همه مهمتر، مقدمه مفصل
اثر حذف گردیده و بدین ترتیب کتاب بدون تمهید آغاز میشود. البته در چاپ اسوه دارای ملحقی مفصل به نام نمونه تفاسیر مهم (در ۳۰۳ صفحه) و فهرستی منظم و دقیق است. پس به طور اجمال میتوان گفت چاپ در دسترس (اسوه)، دارای دو قسمت و در قسمت اول دارای چهار بخش میباشد که عبارتند از:
معانی ادوات، از همزه تا حرف الیاء. ادواتی که مفسر نیازمند دانستن آنهاست، عبارتند از: حروف، آنچه از اسماء افعال و ظروف همانند حروفند. مولف دانستن معانی ادوات و موارد
استعمال آنها را از مقدمات مهم
تفسیر میداند زیرا با
اختلاف وضع آنها در
کلام ، فهم و
استنباط دگرگون میشود. و دانستن معانی کامل ادوات را زیر بنای شناخت
اعجاز قرآن میداند. وی وجوه معنائی و موارد استعمال هر یک از ادوات را بیان کرده، و در آن از اقوال ادیبانی و مفسرانی مانند
ابن هشام ،
سیوطی ،
زمخشری ،
ابن مالک ،
شیخ طوسی ،
فخر رازی ، و.... استفاده مینماید. سپس با مثالهای قرآنی مختلف آن را بررسی میکند.
علوم بلاغت که خود شامل مباحثی مانند:
عام و
خاص ،
ایجاز و
اطناب ،
تشبیه و
استعاره ،
کنایه ،
تعریض ،
مجاز و... ایشان معتقدند برای پی بردن، به
بلاغت و اعجاز قرآن و تفسیر آن، آگاهی از علوم بلاغت
واجب است، و یکی از شرائط مفسر، دانستن علوم بلاغت در حد کامل میباشد. سپس نمونه‌ای از موارد توقف تفسیر قرآن بر علوم بلاغت را یاد میکند تا ثابت شود که بدون آگاهی بر علوم بلاغت فهم کامل قرآن، امکان پذیر نخواهد بود. عام و خاص،
مجمل و
مبین ،
مطلق و
مقید ،
خبر و
انشاء ،
حصر و
اختصاص ، ایجاز و اطناب، تشبیه، استعاره، کنایه و تعریض، مجاز و
حقیقت ، تقدیم و تاخیر و امثال از بحثهای این بخش میباشند.
مسائل متفرقه مانند:
احکام ضمیر،
تذکیر و
تانیث ، تعریف و تنکیر، افراد و جمع، ترادف، وجوه و نظایر، مبهمات، خطابات، ترجمه قرآن به زبان‌های غیر عربی و
فواتح سور از جمله مباحث آن میباشند.
وحی و
تنزیل ؛ که دارای مباحثی مانند: وحی و تنزیل، اقسام وحی،
مقایسه میان سه کتاب آسمانی موجود، صفات خداوند
درتورات ،
اناجیل اربعه ، الله واحد،
معجزات ، اسماء حسنی،
حروف مقطعه (فواتح سور)، شماره ی حروف و نقطه‌های قرآن و اشاره به برخی وجوه اعجاز قرآن از بحثهای آن میباشد. به عقیده وی بزرگترین وجوه اعجاز قرآن در محتوای قرآن است، به همین جهت وجوه دیگر را به اختصار بیان میدارد. قسمت دوم: شامل نمونه تفاسیر مهم است. در این بخش در مورد دوازده
آیه از قرآن مجید، از دوازده تفسیر مهم، نمونه برداری شده است، تا هم تمرینی برای مطالب کتاب و هم شناختی برای تفاسیر مهم باشد با امکان مقایسه بین آنها و پی بردن به تحول روش و برداشتها که تقدم و تاخر زمانی در آنها دخیل است، از این دوازده، شش تا از مفسرین بزرگ عامه است که عبارتند از: ۱-
جامع البیان طبری . ۲-
کشاف زمخشری . ۳-
جامع الاحکام قرطبی . ۴-
بحر المحیط ابو حیان ، یا
روح المعانی آلوسی . ۵-
المنار ، یا
تفسیر المراغی . ۶-
فی ظلال القرآن سید قطب . و شش نفر از مفسرین
امامیه اثنا عشریه که عبارتند از: ۱-
التبیان شیخ طوسی . ۲-
مجمع البیان طبرسی . ۳-
منهج الصادقین مولی فتح الله . ۴-
البرهان بحرانی ، و
نور الثقلین حویزی . ۵-
الکاشف مغنیه . ۶-
المیزان طباطبائی .
آنگونه که ذکر شد، کتاب پیش از نخستین چاپ اسوه (سال ۱۳۷۲) توسط انتشارات کتابخانه صدر در
سال ۱۳۶۰ چاپ و منتشر گردید. بخشهائی از این کتاب در کتاب شناخت قرآن مولف آمده است. فهرست مفصل مطالب ابتدای کتاب راهنمای پژوهشگران میباشد.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
