قبلَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قِبْلَة: (وَ اجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً) به معنی
«جهت یا سمت»، سمتی که هنگام نماز گزاردن به آن رو می‌کنند.
به موردی از کاربرد
قبلَة در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ أَوْحَيْنا إِلَى مُوسى وَ أَخيهِ أَن تَبَوَّءا لِقَوْمِكُما بِمِصْرَ بُيُوتًا وَ اجْعَلُواْ بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَ أَقيمُواْ الصَّلاةَ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنينَ) (و به
موسی و برادرش
وحی كرديم كه: «براى قوم خود، خانه‌هايى در سرزمين
مصر آماده كنيد؛ و خانه‌هايتان را مقابل يكديگر و متمركز قرار دهيد؛ و
نماز را برپا داريد؛ و به
مؤمنان بشارت ده (كه سرانجام پيروز مى‌شوند.)»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه قبلة در اصل، بناى نوع از مصدر بوده مانند بناى نوع جلسه يعنى حالت نشستن، و قبلة به معناى آن حالتى است كه باعث مى‌شود دو چيز مقابل هم قرار گيرد. پس كلمه قبلة مصدرى است به معناى فاعل، و معناى جمله
(وَ اجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً) اين است كه خانه‌هاى خود را متقابل بسازيد به گونه‌اى كه بعضى رو به روى بعضى ديگر و در جهتى واحد قرار بگيرند. و منظور از اين فرمان اين بوده كه موسى و هارون بتوانند براى امر تبليغ دسترسى به آنان پيدا كنند و آنها بتوانند نماز را به
جماعت بخوانند، هم چنان كه جمله بعدش كه مى‌فرمايد:
(وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ) از آنجا كه به دنبال جمله مورد بحث قرار گرفته دلالت و يا حداقل اشعار بر اين معنا دارد كه منظور از آن فرمان تمكن از نماز جماعت است.
خداوند در آیه مورد بحث به موسی و برادرش وحی می‌کند که برای قوم خود در سرزمین مصر خانه‌هایی انتخاب کنند و این خانه‌ها را نزدیک به یکدیگر و مقابل هم بسازند، سپس به خودسازی معنوی و روحانی بپردازند و نماز را برپادارند و از این طریق روان خود را پاک و قوی کنند. از این آیه چنین استفاده می‌شود که
بنی‌اسرائیل در آن زمان به صورت گروهی پراکنده، شکست خورده، وابسته و طفیلی و آلوده و ترسان بودند، نه خانه‌ای از خود داشتند و نه اجتماع و تمرکزی، نه برنامۀ سازندۀ معنوی داشتند و نه
شهامت و
شجاعت لازم برای یک انقلاب کوبنده. لذا موسی و برادرش
هارون ماموریت یافتند که برای بازسازی اجتماعی بنی‌اسرائیل مخصوصا از نظر روحی برنامه‌ای را در چند ماده پیاده کنند.
• نخست به امر خانه‌سازی و جدا کردن مسکن خویش از
فرعونیان همّت بگمارند، چرا که با مالک شدن مسکن در سرزمین مصر علاقۀ بیشتری به دفاع از خود و از آن آب و خاک پیدا می‌کردند.
• و دیگر این که خانه‌هایشان را مقابل یکدیگر و نزدیک به هم بسازند، زیرا قبله در اصل به معنی «حالت تقابل» می‌باشد و اطلاق کلمه قبله بر آنچه امروز معروف است در حقیقت معنی ثانوی برای این کلمه است. (البته بعضی از
مفسران قبله را در آیه‌ی فوق به معنی «مقابل» نگرفته‌اند، بلکه به همان معنی قبلۀ نماز گرفته‌اند و جمله
(وَ اَقِیمُوا الصَّلاٰةَ) را گواه برآن می‌دانند، ولی معنی اول با مفهوم اصلی لغوی کلمه سازگارتر می‌باشد، به علاوه ارادۀ هر دو معنی از این کلمه نیز اشکالی ندارد).
به هر حال، کارهای فوق کمک مؤثری به تمرکز و اجتماع بنی‌اسرائیل بود و می‌توانستند مسائل اجتماعی را به طور عمومی مورد بررسی قرار دهند و به عنوان انجام مراسم مذهبی دور هم جمع شوند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قبلَة»، ج۳، ص۵۴۶-۵۴۷.
