قاعده المُتَنَجِّسُ لایُطَهِّر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ المُتَنَجِّسُ لایُطَهر از
قواعد فقهی به معنای اینکه چیزی که
نجس شده است، پاک کننده نیست.
عنوان قاعده از قواعد اصطیادی است که در باب
طهارت از آن سخن گفته‌اند.
شرط تطهیر اشیای نجس، پاک بودن چیزی است که در تطهیر آنها به کار می‌رود. به عنوان مثال، در تطهیر لباس با
آب، پاک بودن آب شرط است، بنابراین با آب نجس نمی‌توان لباس نجس را تطهیر کرد.
قاعدۀ المتنجس لایطهّر اشاره به شرط یاد شده است، بنابراین، مفاد آن چنین خواهد بود که شیء نجس، شیء نجس دیگر را تطهیر نمی‌کند، بلکه لازم است تطهیر کننده خود پاک باشد.
در اینکه شرط حصول تطهیر، پاک بودن مُطهِّر است بحثی نیست، لیکن اشکالی در این مقام وجود دارد و آن نقض قاعده در مواردی است، از جمله:
۱. تطهیر نجس با
آب قلیل، بنابر قول به نجس
شدن آب قلیل با ملاقات نجاست. بنا بر این قول، آب قلیل به مجرد ملاقات با چیز نجس، نجس می‌شود، در حالی‌که بدون شک، تطهیر اشیای نجس با آب قلیل امکان‌پذیر است. از این‌رو، برخی به همین دلیل (امکان تطهیر اشیای نجس با آب قلیل) قائل به عدم انفعال آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس شده‌اند،
لیکن جمعی از قائلان به انفعال آب قلیل به ملاقات با نجاست گفته‌اند: آنچه شرط تطهیر است، طهارت و پاکی مطهِّر از نجاست خارجی است، نه نجاست حاصل از تطهیر شیء نجس، بنابراین، آب قلیل باید قبل از تطهیر پاک باشد و انفعال آن به سبب ملاقات با محل نجس هنگام تطهیر، ضرری به حصول طهارت نمی‌زند. از این‌رو، مفاد قاعده این خواهد بود: با چیزی که به نجاست خارجی - غیر از جهت تطهیر - نجس شده است، تطهیر شیء نجس دیگر امکان‌پذیر نیست.
برخی دیگر، انفعال آب قلیل را به صورت ورود نجاست بر آب قلیل اختصاص داده و در صورت ورود آب قلیل بر
نجاست، قائل به عدم انفعال آب شده‌اند.
۲.
سنگ استنجا که پاک کنندۀ محل خروج
مدفوع است، در حالی‌که با ملاقات مدفوع نجس می‌شود.
۳.
خاک به کار رفته در تطهیر ظرفی که
سگ آن را لیسیده.
۴. تطهیر ته کفش نجس با راه رفتن روی
زمین.
عنوان قاعده در دلیلی عقلی یا نقلی نیامده است، بلکه از روایاتی گرفته شده که مفاد آنها عدم جواز استفاده از مایعات نجس است و نیز اجماعات ادعا شده در آن موارد است.
بعضی در ادلۀ قاعده خدشه کرده و آن را فاقد دلیل دانسته‌اند، زیرا دلیلی، خواه
نصّ یا
اجماع بر مفاد قاعده وجود ندارد، چنان‌که استقرا در موارد جزئی نیز برای اثبات مضمون کلی قاعده ثمربخش نیست، زیرا بعضی مطهِّرات به طهارت و نجاست متصف نمی‌شوند، مانند
خورشید و
کم شدن دو سوم از
آب انگور. بعضی مطهِّرات نیز نجس
شدن آنها در حال تطهیر معلوم است، مانند زمین، خاک و سنگ استنجا، چنان‌که بعضی دیگر نجس نشدنشان روشن است، مانند
آب کثیر،
جاری و
آب استنجا و دیگر مطهِّرات محل نزاع است. بنابراین، تتبع و استقرا در این موارد بدون وجود دلیل خاص تعبدی، فایده‌ای ندارد.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۴۰۹.
