• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاسم بن ابراهیم رسی (دائرةالمعارف‌بزرگ‌اسلامی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: قاسم بن ابراهیم رسی.

ترجمان‌الدین قاسم بن ابراهیم رسّی (۱۷۰-۲۴۴ ق/۷۸۶-۸۵۸ م) که مردی فقیه، متکلم، محقق، مؤلف و مبارز و از افراد مشهور آل طباطبای یمن بود.


وی در مدینه زاده شد و نزد پدر و دیگر عالمان خاندانش تربیت یافت و دانش آموخت.مدتی در رسّ (= کوهی در نزدیکی مدینه) زیست. از این‌رو به رسّی شهرت پیدا کرد
[۱] شرف‌الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن الثقافی، ج۴، ص۲۲۵، قاهره، ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۷ م.
[۲] شرف‌الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن الثقافی، ج۴، ص۲۲۶، قاهره، ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۷ م.
و این عنوان به فرزندان و اخلاف او در یمن و مصر و هندوستان انتقال یافت. پس از آن‌که قیام برادرش محمد در عراق فرو نشانده شد، مأمون او را فرا خواند، ولی او به هند گریخت و در ۲۴۵ ق در همان‌جا درگذشت و پسرش حسین به یمن بازگشت.
[۳] قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۵، ص۴۷، قاهره، ۱۳۸۳ ق/۱۹۶۱ م.    
به گفتۀ ابن عنبه وی در جبل الرسّ اقامت گزیده بود و مردم را به «الرضا من آل محمد» دعوت می‌کرد.
[۴] ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ج۱، ص۱۷۵، نجف، ۱۳۸۰ ق/۱۹۶۱ م.    
نیز گفته شده است که پیروانش در ۲۲۰ ق با او بیعت کردند و در ۲۴۶ ق در رس درگذشت.
[۵] ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ج۱، ص۱۷۵، نجف، ۱۳۸۰ ق/۱۹۶۱ م.    
بدین ترتیب او پس از برادرش محمد امامت زیدیان را عهده‌دار شد و این فرقه را از پراکندگی رهایی بخشید.
[۶] مقریزی، احمد بن علی، اتّعاظ الحنفاء، ج۱، ص۱۲، به کوشش جمال‌الدین الشّیّال، قاهره، ۱۳۶۷ ق/۱۹۴۸ م.    


او در میان زیدیان از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است، زیرا اولاً نیای پادشاهان و امامان زیدی یمن است و ثانیاً افکار و آرای فقهی او در گسترش مذهب زیدی در سرزمین یمن بسیار مؤثر بوده است و بر همین اساس است که زیدیان یمن را «قاسمیه» نیز می‌گویند.
[۷] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۲۷۴، بیروت، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م.


قاسم در خارج از سرزمین یمن نیز پیروانی پیدا کرد که بر اساس آموزش‌های او مذهب زیدی را در جاهای دیگر پراکندند.
برخی از فرزندان و نوادگان او به مصر کوچیدند و در آن‌جا به تبلیغ پرداختند.
یکی از پیروان او جعفر بن محمد نیروسی، از مردم نیروس رویان (بخشی از دیلمان قدیم) بود که مذهب زیدی را در رویان و کلار تبلیغ کرد و زمینۀ گسترش اسلام را در گیلان فراهم آورد.
[۸] مادلونگ، و، «سلسله‌های کوچک شمال ایران»، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، ج۴، ص۱۷۹، به کوشش ر ن فرای، ترجمۀ حسن انوشه، تهران، ۱۳۶۳ش.


برخی قاسم را معتزلی دانسته‌اند،
[۹] لین پول و بارتولد، ولادیمیر، تاریخ دولت‌های اسلامی، ج۱، ص۱۸۰، ترجمۀ صادق سجادی، تهران، ۱۳۶۳ش.
اما این ادعا درست به نظر نمی‌رسد.

او دارای نوشته‌هایی در فقه و کلام و تاریخ است که عبارتند از: الدلیل علی اللـه الکبیر؛ المکنون؛ صفه العرش و الکرسی و تفسیرهما؛ الهجره؛ العدل و التوحید و نفی الجبر و التّشبیه؛ الدلیل الصغیر؛ مسأله الطّبریّین، الامامه؛ المسترشد؛ سیاسه النّفس؛ القتل و القتال؛ المدیح الکبیر للقرآن المبین؛ المدح الصغیر؛ الناسخ و المنسوخ؛ الرَّد علی الزّندیق اللعین ابن المقفّع؛ الرّد علی الملحد؛ الرّد علی الرّوافض من اصحاب الغلوّ؛ الرّد علی النّصاری.
به گفتۀ بروکلمان غالب این آثار خطی، و در کتابخانه‌های انگلستان، آلمان و ایتالیا موجود است.
[۱۰] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۳۲۵-۳۲۷، ترجمۀ عبدالحلیم النّجار، قاهره، ۱۹۷۴ م.


۱. ↑ شرف‌الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن الثقافی، ج۴، ص۲۲۵، قاهره، ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۷ م.
۲. ↑ شرف‌الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن الثقافی، ج۴، ص۲۲۶، قاهره، ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۷ م.
۳. ↑ قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی، ج۵، ص۴۷، قاهره، ۱۳۸۳ ق/۱۹۶۱ م.    
۴. ↑ ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ج۱، ص۱۷۵، نجف، ۱۳۸۰ ق/۱۹۶۱ م.    
۵. ↑ ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ج۱، ص۱۷۵، نجف، ۱۳۸۰ ق/۱۹۶۱ م.    
۶. ↑ مقریزی، احمد بن علی، اتّعاظ الحنفاء، ج۱، ص۱۲، به کوشش جمال‌الدین الشّیّال، قاهره، ۱۳۶۷ ق/۱۹۴۸ م.    
۷. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۲۷۴، بیروت، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م.
۸. ↑ مادلونگ، و، «سلسله‌های کوچک شمال ایران»، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، ج۴، ص۱۷۹، به کوشش ر ن فرای، ترجمۀ حسن انوشه، تهران، ۱۳۶۳ش.
۹. ↑ لین پول و بارتولد، ولادیمیر، تاریخ دولت‌های اسلامی، ج۱، ص۱۸۰، ترجمۀ صادق سجادی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۰. ↑ بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۳۲۵-۳۲۷، ترجمۀ عبدالحلیم النّجار، قاهره، ۱۹۷۴ م.


مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل طباطبا»، شماره۴۳۲.    




جعبه ابزار