فَشَل (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَشَل (به فتح فاء و شین) از
واژگان قرآن کریم به معنای
ضعف و
ترس است.
فَشِل (به فتح فاء و كسر شین) به معنای جَبَان و ضعيف القلب است.
مشتقات
فَشَل که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
فَتَفْشَلُوا (به فتح فاء و تاء) به معنای ضعف؛
فَشِلْتُمْ (به فتح فاء و کسر شاء) به معنای سست شديد؛
لَفَشِلْتُمْ (به فتح فاء و کسر شاء) به معنای سست مى‌شديد؛
تَفْشَلا (به فتح تاء و سکون فاء) به معنای جبن و يا ضعف توأم با
جبن است.
فَشَل (بر وزن فَرَس) به معنای ضعف و ترس است.
راغب آن را ضعف توأم با ترس گفته است.
طبرسی ذيل آيه ۱۲۲
و ۱۵۲
آل عمران آن را جُبْن
و ذيل آيه ۴۳
انفال ضعف ناشى از
فَزَع معنى كرده است.
فیومی در
مصباح فَشِل (به فتح اول و كسر دوم) را جبان و ضعيف القلب گفته است.
به قول
ابن اثیر در
نهایه آن به معنى ضعف و ترس است.
نگارنده نيز با دقت در
آیات، قول ابن اثير را پسنديدم و خواهيم ديد كه معنى آن گاهى ضعف و گاهى ترس است.، مثل آیه ۴۶ سوره انفال. می‌دانيم كه اختلاف موجب ضعف و پراكندگى است، ولی در آیه ۱۵۲ سوره آل عمران و آیه ۴۳ سوره انفال معنى ترس بهتر به نظر می‌رسد.
به مواردی از
فَشَل که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ.) به معنى ضعف است نه ترس، يعنى: «منازعه و اختلاف نكنيد كه ضعيف شويد و نيرويتان از بين برود.»
(حَتَّى إِذا فَشِلْتُمْ وَ تَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ.) (تا اين‌كه سست شديد و در كار حفظ سنگرها به
نزاع پرداختيد.)
(وَ لَوْ أَراكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ .) (و اگر آنان را فراوان نشان مى‌داد، به يقين سست مى‌شديد و درباره شروع
جنگ با آن‌ها كارتان به اختلاف مى‌كشيد.)
(إِذْ هَمَّتْ طائِفَتانِ مِنْكُمْ أَنْ تَفْشَلا وَ اللَّهُ وَلِيُّهُما.) «آن‌گاه كه دو طائفه از شما خواستند بترسند و يا خواستند از ترس ضعيف گردند.»
فشل را در آيه جبن و يا ضعف توأم با جبن گفته‌اند، يعنى: «آن‌گاه كه دو طایفه از شما خواستند بترسند و يا خواستند از ترس ضعيف گردند»، ولى اين معنى با ملاحظه
(هَمَّتْ) جور در نمی‌آيد.
به نظر نگارنده
فشل در آيه به معنى برگشتن از تصميم است كه لازمه جبن است، در
اقرب الموارد گويد:
«عَزَم عَلى كذا ثُمَ فَشَلَ عَنْهُ اىْ نَكَلَ عَنْهُ وَ لَمْ يَمْضِهِ» يعنى: به فلان كار تصميم گرفت سپس برگشت و بجا نياورد.
آيه درباره دو گروه
بنی سلمه و
بنی حارثه است كه با
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) به «
جنگ احد» خارج شدند و چون
عبداللّه بن ابی با ياران خويش از راه برگشت آن‌ها نيز قصد كردند كه برگردند ولى برنگشتند يعنى: «ياد كنيد آن وقت را كه دو طائفه از شما، خواستند از تصميم خود (كه
جهاد بود) برگردند حال آن‌كه
خدا يار آن‌ها است.»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «فشل»، ج۵، ص۱۷۸-۱۷۹.
