فَرْط (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَرْط (به فتح فاء و سکون راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای
تقدّم و جلو افتادن است.
يَفْرُطَ (به سکون فاء و ضم راء) به معنای پيشى گيرد؛
فَرَّطْتُ (به فتح فاء و راء) به معنای كوتاهى كردم؛
مُفْرَطُونَ (به سکون فاء و فتح راء) به معنای پيش افتادگان؛
فُرُطاً (به ضم فاء و ضم راء) به معنای پيروى كرده است.
فَرْط به معنای تقدّم و جلو افتادن است.
در
لغت آمده:
«فَرَطَ فُرُوطاً: سَبَقَ وَ تَقَدَّمَ- فَرَطَ عَلَيْهِ فِى الْقَوْلِ فَرْطاً: اسْرَفَ وَ تَقَدَّمَ» و آن با
تجاوز و تعدى می‌سازد.
فَرَط (بر وزن فَرَس) و فارِط پيشروى است كه قبل از
کاروان براى اصلاح حوض و دلوها وارد آب شود.
در
دعا درباره
مرگ فرزند صغير گويد:
«اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ فَرَطاً»، يعنى: خدايا او را اجر متقدّم و
ثواب جلو افتاده گردان.
تَفْريط كوتاهى و
تقصیر بيشتر است.
إِفْراط تجاوز بيشتر است.
فُرُط (بر وزن عُنُق) به معنى
افراط و تجاوز است.
«الْفُرُطُ: الامر المجاوز فيه عن الحدّ.»
به مواردی از
فَرْط که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(قالا رَبَّنا إِنَّنا نَخافُ أَنْ يَفْرُطَ عَلَيْنا أَوْ أَنْ يَطْغى) «گفتند: خدايا می‌ترسيم كه
فرعون بر ما پيشى گيرد و در
عقوبت پيش از آن كه دعوتش كنيم، عجله كند و يا در تعذيب
بنی اسرائیل طغيان نمايد.»
(يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ) «اى حسرت بر آنچه در
طاعت خدا تقصير و كوتاهى كردم.»
(لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ) يعنى: «ناچار آتش براى آن‌هاست و آن‌ها پيش افتادگان (به آتش)اند.»
مُفْرَطُونَ در
قرآن‌ها به صيغه
مفعول است و به صيغه
فاعل و ايضا
مُفَرِّطُونَ به كسر راء از
باب تفعیل نيز خوانده‌اند. می‌شود از
آیه فهميد كه آنان كه به
خدا نسبت زائيدن و
فرزند می‌دهند پيش از ديگران به
آتش وارد خواهند شد.
(وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمْرُهُ فُرُطاً) يعنى: «از
هوای نفس پيروى كرده و كارش تجاوز و تعدّى بود.»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «فرط»، ج۵، ص۱۶۲-۱۶۳.
