فَجْر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَجْر: (الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ) «فَجْر»،
در اصل به معناى شكافتن وسيع است، و از آنجا كه
نور صبح تاريكى شب را مى‌شكافد، از آن تعبير به «فجر» شده است، و مى‌دانيم
«فجر» بر دو گونه است:
«كاذب» و
«صادق».
فجر صادق: «فجر صادق» از همان ابتدا در
افق گسترش پيدا مى‌كند، صفا و نورانيت و شفافيت خاصى دارد، مانند يک نهر آب زلال،
افق مشرق را فرا مى‌گيرد، و بعد در تمام
آسمان گسترده مى‌شود. «فجر صادق» اعلام پايان شب، و آغاز روز است، در اين موقع روزه‌داران بايد امساک كنند، و وقت نماز صبح وارد مى‌شود.
فجر كاذب: «فجر كاذب» همان سپيدى طولانى است كه در آسمان ظاهر مى‌شود، و آن را به دم
روباه تشبيه مى‌كنند كه نقطه باريک آن در طرف
افق است، و قاعده مخروط آن، در وسط آسمان.
بعضى
«فجر» را در اين آيه، به معناى مطلق آن يعنى «سپيده صبح» تفسير كرده‌اند، كه مسلماً يكى از نشانه‌هاى عظمت خداوند است، نقطه عطفى است در زندگى انسان‌ها و تمام موجودات زمينى، و آغاز حاكميت نور و پايان گرفتن
ظلمت است، آغاز جنبش و حركت موجودات زنده، و پايان يافتن خواب و سكوت است، و به خاطر اين حيات، خداوند به آن سوگند ياد كرده.
بعضى آن را به معناى «فجر آغاز
محرّم» كه آغاز سال جديد است تفسير كرده‌اند. و بعضى، به «فجر روز
عید قربان» كه مراسم مهم
حج در آن انجام مى‌گيرد، و متصل به شب‌هاى دهگانه است. و بالاخره، بعضى به صبحگاهان
ماه مبارک رمضان و يا «فجر صبح
جمعه».
ترجمه و تفسیر آیات مرتبط با
فَجْر:
(أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنكُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ وَكُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّيَامَ إِلَى الَّليْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ) (آميزش جنسى با همسرانتان، در شبِ روزهايى كه
روزه مى‌گيريد،
حلال است. آنها
لباس شما هستند، و شما لباس آنها؛ (هر دو زينت هم و سبب حفظ يكديگريد). خداوند مى‌دانست كه شما به خود خيانت مى‌كرديد؛ و اين كار ممنوع را انجام مى‌داديد؛ پس
توبه شما را پذيرفت و شما را بخشيد. اكنون با آنها
آمیزش كنيد، و از آنچه خداوند به شما اجازه داده بهره‌مند شويد. و بخوريد و بياشاميد، تا رشته سپيد
صبح، از رشته سياه
شب براى شما آشكار گردد؛ سپس روزه را تا شب، كامل كنيد و نيز، در حالى كه در مساجد به
اعتکاف پرداخته‌ايد، با زنان آميزش نكنيد. اينها، مرزهاى الهى است؛ پس به آنها نزديک نشويد! خداوند، اين چنين‌آيات خود را براى مردم، روشن مى‌سازد، تا پرهيزگار شوند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه فجر دو مصداق دارد يكى فجر اول كه آن را كاذب مى‌گويند چون دوام ندارد، بعد از اندكى از بين مى‌رود، و شكلش شكل دم گرگ است، وقتى آن را بالا مى‌گيرد، و بهمين جهت آن را ذنب السرحان مى‌نامند. عمودى از نور است كه در آخر شب در ناحيه
شرقى افق پيدا مى‌شود، و اين وقتى است كه فاصله خورشيد از دايره
افق به هيجده درجه زير
افق برسد، آن گاه به تدريج رو به گسترش نهاده از بين مى‌رود، و چون ريسمانى سفيد رنگ به آخر
افق مى‌افتد، و به صورت فجر دوم در مى‌آيد، كه آن را فجر دوم يا فجر صادق مى‌نامند، و بدين جهت صادقش مى‌گويند، كه از آمدن روز خبر مى‌دهد، و متصل به طلوع خورشيد است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(وَالْفَجْرِ) (به سپيده دم سوگند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: چه بسا بتوان ادعا كرد كه ظاهر سوگند به فجر قسم به همه صبح‌ها باشد، و بعيد هم نيست كه منظور از آن تنها صبح روز عيد قربان دهم ذى الحجه باشد. و بعضى
گفته‌اند: مراد صبح
ذی الحجه است. بعضى
ديگر گفته‌اند: صبح محرم، يعنى اول
سال قمری است. و بعضى
گفته‌اند: صبح روز جمعه است. بعضى
ديگر گفته‌اند: فجر شب
مزدلفه است. و بعضى
مراد از آن را
نماز صبح دانسته‌اند. بعضى
منظور از آن را همه روز يعنى از صبح تا شام دانسته‌اند و بعضى
گفته‌اند: منظور شكافته شدن و جوشيدن چشمه‌سارها از لاى سنگ‌ها است، و از اين قبيل سخنان كه هيچ مدركى بر آن دلالت ندارد زياد گفته‌اند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «فَجْر»، ص۴۱۷.
