فلسفه نماز جمعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نماز جمعه یک
عبادت بزرگ دست‌جمعی است و اثر عمومی عبادات را که تلطیف
روح و
جان و شستن
دل از آلودگیهای
گناه و زدودن زنگار معصیت از قلب می‌باشد در بر دارد به خصوص این که مقدمتاً دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به
تقوی و پرهیزگاری است.
«یآ ایّها الّذین آمنوآ اذا نودی للصّلوة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که برای
نماز روز جمعه
اذان گفته می‌شود به سوی
ذکر خدا بشتابید، و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید».
آیه مورد بحث به گفتگو پیرامون یکی از مهمترین وظایف
اسلامی که در تقویت پایه‌های
ایمان تاثیر فوق العاده دارد و از یک نظر هدف اصلی سوره را تشکیل می‌دهد، یعنی
نماز جمعه و بعضی از احکام آن می‌پردازد.
نخست همه
مسلمانان را مخاطب قرار داده می‌فرماید: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید هنگامی که برای نماز روز
جمعه اذان گفته می‌شود به سوی ذکر خدا (خطبه و نماز) بشتابید و خرید و فروش را رها کنید این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید.
(نودی) از ماده (نداء) به معنی بانگ برآوردن است و در اینجا به معنی اذان است زیرا در
اسلام ندایی برای نماز جز اذان نداریم چنانکه در آیه ۵۸
سوره مائده نیز می‌خوانیم: «و اذ نادیتم الی الصلوة اتخذوها هزواً و لعباً ذلک بانهم قوم لا یعقلون؛
هنگامی که مردم را به سوی نماز می‌خوانید (و اذان می‌گویید) آن را به مسخره و بازی می‌گیرند این به خاطر آن است که آنها قومی هستند بی‌عقل».
به این ترتیب هنگامی که صدای اذان نماز جمعه بلند می‌شود مردم موظفند کسب و کار را رها کرده به سوی نماز که مهمترین یاد خدا است بشتابند. جمله (ذلکم خیر لکم...)
اشاره به این است که اقامه نماز جمعه و ترک کسب و کار در این موقع منافع مهمی برای مسلمانان در بر دارد اگر درست پیرامون آن بیندیشند و گرنه
خداوند از همگان بی‌نیاز و بر همه مشفق است.
اما این که چرا
روز (جمعه) را به این نام نامیده‌اند؟ به خاطر اجتماع مردم در این روز برای نماز است و این مساله تاریخچه‌ای دارد که در بحث خواهد آمد. قابل توجه این که در بعضی از روایات
اسلامی در مورد نمازهای روزانه آمده است: «اذا اقیمت الصلوة فلا تاتوها و انتم تسعون و اتوها و انتم تمشون و علیکم السکینة؛ هنگامی که نماز (نمازهای یومیه) برپا شود برای شرکت در نماز ندوید و با
آرامش گام بردارید». ولی در مورد نماز جمعه آیه فوق می‌گوید: فاسعوا (بشتابید) و این دلیل بر اهمیت فوق‌العاده نماز جمعه است.
در بعضی از روایات
اسلامی آمده است که مسلمانان
مدینه پیش از آن که
پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هجرت کند با یکدیگر صحبت کردند و گفتند:
یهود در یک روز هفته اجتماع می‌کنند (روز شنبه) و
نصاری نیز روزی برای اجتماع دارند (یکشنبه) خوب است ما هم روزی قرار دهیم و در آن روز جمع شویم و ذکر خدا گوئیم و شکر او را به جا آوریم، آنها روز قبل از شنبه را که در آن زمان (یوم العروبه) نامیده می‌شد، برای این هدف برگزیدند، و به سراغ (
اسعد بن زراره) (یکی از بزرگان مدینه) رفتند، او نماز را به صورت جماعت با آنها به جا آورد و به آنها
اندرز داد و آن روز، (روز جمعه) نامیده شد زیرا روز اجتماع
مسلمین بود. اسعد دستور داد گوسفندی را ذبح کردند و نهار و شام همگی از همان یک
گوسفند بود چرا که تعداد مسلمانان در آن روز بسیار کم بود... و این نخستین جمعه‌ای بود که در
اسلام تشکیل شد.
اما اولین جمعه‌ای که رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) با اصحابش تشکیل دادند هنگامی بود که به مدینه هجرت کرد و وارد مدینه شد و آن روز، روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول هنگام ظهر بود حضرت چهار روز در (قبا) ماندند و
مسجد قبا را
بنیان نهادند سپس روز جمعه به سوی مدینه حرکت کردند (فاصله میان قبا و مدینه بسیار کم است و امروز قبا یکی از
محله‌های داخل مدینه است) و به هنگام نماز جمعه به
محله (
بنی سالم) رسیدند و مراسم نماز جمعه را در آنجا برپا داشتند و این اولین جمعه‌ای بود که رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) در
اسلام بجا آوردند. خطبه‌ای هم در این نماز جمعه خواندند که اولین خطبه حضرت در مدینه بود.
بهترین دلیل بر اهمیت این فریضه بزرگ
اسلامی قبل از هر چیز آیات همین سوره است که به همه مسلمانان و
اهل ایمان دستور می‌دهد به محض شنیدن اذان جمعه به سوی آن بشتابند و هرگونه کسب وکار و برنامه مزاحم را ترک گویند تا آنجا که اگر در سالی که مردم گرفتار کمبود مواد غذایی هستند کاروانی بیابد و نیازهای آنها را با خود داشته باشد به سراغ آن نروند و برنامه نماز جمعه را ادامه دهند.
در احادیث
اسلامی نیز تاکیدهای فراوانی در این زمینه وارد شده است از جمله: در خطبه‌ای که موافق و مخالف آن را از پیامبر گرامی
اسلام (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) نقل کرده‌اند آمده: «انّ الله تعالی فرض علیکم الجمعة فمن ترکها فی حیاتی او بعد موتی استخفافاً بها او جحوداً لها فلا جمع الله شمله، و لا بارک له فی امره، الاّ و لا صلوة له، الا و لا زکوة له، الا و لا حجّ له، الا و لا صوم له، الا و لا برّله حتی یتوب؛
خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرده هر کس آن را در حیات من یا بعد از
وفات من از روی استخفاف یا انکار ترک کند خداوند او را پریشان می‌کند و به کار او
برکت نمی‌دهد، بدانید نماز او قبول نمی‌شود، بدانید
زکات او قبول نمی‌شود، بدانید
حج او قبول نمی‌شود، بدانید اعمال نیک او قبول نخواهد شد تا از این کار توبه کند!»
کسی خدمت رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) آمد، عرض کرد: یا رسول الله! من بارها آماده حج شده‌ام اما توفیق نصیبم نشده فرمود: «علیک بالجمعة فانّها حجّ المساکین؛
برتو باد به نماز جمعه که حج مستمندان است». (اشاره به این که بسیاری از برکات کنگره عظیم
اسلامی حج در اجتماع نماز جمعه وجود دارد).
نماز جمعه قبل از هر چیز یک
عبادت بزرگ دست جمعی است و اثر عمومی عبادات را که تلطیف روح و جان و شستن دل از آلودگیهای
گناه و زدودن زنگار معصیت از
قلب می‌باشد در بر دارد به خصوص این که مقدمتاً دو خطبه دارد که مشتمل بر انواع مواعظ و اندرزها و امر به
تقوی و پرهیزگاری است. و اما از نظر اجتماعی و سیاسی یک کنگره عظیم هفتگی است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگترین کنگره
اسلامی می‌باشد و به همین دلیل در روایتی که قبلاً از پیغمبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) نقل کردیم آمده بود که جمعه حج کسانی است که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند.
در حقیقت
اسلام به سه اجتماع بزرگ اهمیت می‌دهد: اجتماعات روزانه که در
نماز جماعت حاصل می‌شود. اجتماعی هفتگی که در مراسم نماز جمعه است. و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هر سال یک بار انجام می‌گیرد، نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم است به خصوص این که یکی از برنامه‌های خطیب در خطبه نماز جمعه ذکر مسائل مهم سیاسی و اجتماعی و اقتصادی است و به این ترتیب این اجتماع عظیم و پرشکوه می‌تواند منشاء برکات زیر شود:
الف: آگاهی بخشیدن به مردم در زمینه معارف
اسلام و رویدادهای مهم اجتماعی و سیاسی.
ب: ایجاد همبستگی و
انسجام هر چه بیشتر در میان صفوف
مسلمین به گونه‌ای که دشمنان را به وحشت افکند و پشت آنها را بلرزاند.
ج: تجدید روح دینی و
نشاط معنوی برای توده مردم
مسلمان.
د: جلب همکاری برای حل مشکلات عمومی.
به همین دلیل همیشه دشمنان
اسلام از یک نماز جمعه جامع الشرایط که دستورهای
اسلامی دقیقاً در آن رعایت شود بیم داشته‌اند. و نیز به همین دلیل نماز جمعه همیشه به عنوان یک اهرم نیرومند سیاسی در دست حکومتها بوده است منتها حکومتهای
عدل همچون حکومت پیغمبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) از آن بهترین بهره‌برداری‌ها را به نفع
اسلام و حکومتهای
جور همانند
بنی‌امیه از آن سوء استفاده برای تحکیم پایه‌های
قدرت خود می‌کردند.
اما با نهایت تاسف این مراسم عبادی ـ سیاسی که می‌تواند مبداء حرکت عظیمی در جوامع
اسلامی گردد به خاطر نفوذ حکومتهای فاسد در آن در بعضی کشورهای
اسلامی چنان بی‌روح و بی‌رمق شده است که عملاً هیچ اثر مثبتی از آن گرفته نمی‌شود و شکل یک برنامه تشریفاتی به خود گرفته و به راستی این از سرمایه‌های عظیمی است که برای از دست رفتن آن باید گریه کرد.
مهمترین نماز جمعه
سال نماز جمعه‌ای است که قبل از رفتن به
عرفات در
مکه انجام می‌گیرد که تمام حجاج خانه خدا از سراسر
جهان در آن شرکت دارند که نماینده واقعی تمام قشرهای
مسلمین در کره زمین هستند، سزاوار است که برای تهیه خطبه چنین نماز حساسی عده زیادی از دانشمندان هفته‌ها و ماهها مطالعه کنند و محصول آن را در آن روز حساس و خطبه تاریخی بر مسلمانان عرضه نمایند و مسلماً می‌توانند به برکت آن آگاهی زیادی به جامعه‌ی
اسلامی داده و مشکلات مهمی را حل کنند.
نماز جمعه (با وجود شرایط لازم) بر مردان بالغ و
سالم که قدرت بر شرکت در نماز را دارند
واجب است و بر مسافران و پیرمردان واجب نیست هر چند حضور در نماز جمعه برای
مسافر جایز است، همچنین زن‌ها نیز می‌توانند در نماز جمعه شرکت کنند هر چند بر آنها واجب نیست. کمترین عددی که نماز جمعه با آن منعقد می‌شود پنج نفر از مردان است. نماز جمعه دو
رکعت است و جای
نماز ظهر را می‌گیرد و دو خطبه‌ای که قبل از نماز جمعه خوانده می‌شود در حقیقت به جای دو رکعت دیگر محسوب می‌شود. نماز جمعه همانند نماز صبح است و
مستحب است حمد و سوره را در آن بلند بخوانند و نیز مستحب است
سوره جمعه را در رکعت اول و
سوره منافقین را در رکعت دوم قرائت کنند. در نماز جمعه دو
قنوت مستحب است یکی قبل از
رکوع رکعت اول و دیگر بعد از رکوع رکعت دوم.
خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه واجب است همان گونه که ایستادن خطیب به هنگام ایراد خطبه نیز واجب می‌باشد، شخصی که خطبه می‌خواند حتماً باید همان
امام جمعه باشد. خطیب باید صدای خود را چنان بلند کند که مردم صدای او را بشنوند تا محتوای خطبه به گوش همگان برسد. به هنگام ایراد خطبه باید خاموش بود و به سخنان خطیب گوش داد و رو به روی خطیب نشست. شایسته است خطیب مردی فصیح و بلیغ و آگاه به اوضاع و احوال
مسلمین و باخبر از مصالح جامعه
اسلامی و
شجاع و صریح‌اللهجه و قاطع در اظهار
حق باشد. اعمال و رفتار او سبب تاثیر و نفوذ کلامش گردد و زندگی او مردم را به یاد خدا بیندازد. شایسته است پاکیزه‌ترین لباس را بپوشد و خود را خوشبو کند و با وقار و سکینه گام بردارد و هنگامی که بر فراز منبر جای گرفت بر مردم
سلام کند و رو به روی آنان بایستد و بر شمشیر یا کمان یا عصا تکیه کند، نخست بر منبر بنشیند تا اذان تمام شود و بعد از فراغت از اذان شروع به خطبه کند.
محتوای خطبه نخست حمد خدا و درود بر پیامبر (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم) است (
احتیاط این است که این قسمت به
زبان عربی باشد ولی بقیه به زبان مستمعین خوانده می‌شود) سپس مردم را به تقوای الهی توصیه کند و یکی از سوره کوتاه
قرآن را بخواند و این امر را در هر دو خطبه رعایت کند و در خطبه دوم بعد از درود بر پیامبر (صلّیاللهعلیهوآله
وسلم)
دعا بر
ائمه مسلمین کند و برای
مؤمنین و مؤمنات
استغفار نماید.
و شایسته است در ضمن خطبه مسائل مهمی که با
دین و دنیای
مسلمین ارتباط دارد مطرح کند و آنچه مورد نیاز
مسلمین در داخل و خارج کشورهای
اسلامی و در داخل و خارج آن منطقه می‌باشد مورد بحث قرار دهد و مسائل سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و دینی را با در نظر گرفتن اولویتها مطرح نماید، به مردم آگاهی بخشد و آنها را از توطئه‌های دشمنان باخبر بسازد، برنامه‌های کوتاه مدت و دراز مدت برای حفظ جامعه
اسلامی و خنثی کردن نقشه‌های مخالفان به آنها گوشزد کند.
خلاصه، خطیب باید بسیار هوشیار و بیدار و اهل فکر و مطالعه در مسائل
اسلامی باشد و از موقعیت این مراسم بزرگ حداکثر استفاده را برای پیشبرد اهداف
اسلام و
مسلمین بنماید. (البته در خصوصیات و جزئیات احکام نماز جمعه و خطبه‌ها اختلافات جزئی در فتاوای فقهاء می‌باشد و آنچه در بالا ذکر شد عصاره‌ای از فتاوای مختلف است)
در حدیثی از
امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «انّما جعلتِ الخطبة یوم الجمعة لانَّ الجمعة مشهدُ عامِ، فاراد ان یکون للامیر سببٌ الی موعظتهم، و ترغیبهم فی الطّاعة، و ترهیبهم من المعصیة و توقیفهم علی ما اراد من مصلحة دینهم و دنیاهم، و یخبرهم بما ورد علیهم من الافاق من الاهوال الّتی لهم فیها المضرّة و المنفعة... و انّما جعلت خطبتین لیکون واحدةٌ للثّناءِ علیَ الله و التّمجید و التّقدیس لله عزّوجلّ و الاخری للحوائج و الاعذار و الانذار و الدُّعاءِ و لما یرید ان یعلّمهم من امرهِ و نهیه ما فیه الصّلاح و الفساد؛
خطبه، برای این در روز جمعه تشریع شده است که نماز جمعه یک برنامه عمومی است، خداوند می‌خواهد به امیر
مسلمین امکان دهد تا مردم را موعظه کند، به
اطاعت ترغیب نماید و از معصیت الهی بترساند و از آنچه مصلحت دین و دنیایشان است آگاه سازد، و اخبار و حوادث مهمی که از نقاط مختلف به او می‌رسد و در سود و زیان و سرنوشت آنها مؤثر است به اطلاعشان برساند... و دو خطبه قرار داده شده تا در یکی
حمد و ثنا و تمجید و
تقدیس الهی کنند و در دیگری نیازها و هشدارها و دعاها را قرار دهند و اوامر و نواهی و دستوراتی که به اصلاح و فساد جامعه
اسلامی مرتبط است به آنها اعلام دارند».
در این که امام جمعه مانند هر امام جماعت دیگر باید عادل باشد تردیدی نیست ولی سخن در این است که شرایطی افزون بر این دارد یا نه؟ جمعی معتقدند این نماز از وظایف
امام معصوم (علیه‌السّلام) یا نماینده خاص او است و به تعبیر دیگر مربوط به زمان حضور امام معصوم (علیه
السّلام) است.
در حالی که بسیاری از محققین معتقدند که این شرط
وجوب عینی نماز جمعه است، ولی برای
وجوب تخییری این شرط لازم نیست و در زمان
غیبت نیز می‌توان نماز جمعه را برپا داشت و جانشین نماز ظهر می‌شود و حق همین است، بلکه هرگاه
حکومت اسلامی با شرایط آن از طرف نایب عام امام (علیه
السّلام) تشکیل گردد احتیاط این است که امام جمعه منصوب از طرف او باشد و مسلمانان در نماز جمعه شرکت کنند.
در این زمینه و در مسائل دیگر مربوط به نماز جمعه سخن بسیار است و باید آنها را در کتب
فقه و
حدیث جستجو کرد.
نماز جمعه در این زمان‌ها (یعنی
عصر غیبت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)) به نحو تخییر بین آن و
نماز ظهر واجب است و خواندن نماز جمعه
افضل و خواندن نماز ظهر
احوط است و احتیاط بیشتر خواندن هر دوی آنها است، بنابراین کسی که نماز جمعه را بخواند، بنابر اقوی نماز ظهر از او ساقط می‌شود، لکن احتیاط (مستحب) آن است که بعد از نماز جمعه، نماز ظهر را بخواند. و نماز جمعه - مانند نماز صبح - دو رکعت است.
و آنها اموری است:
اول: عدد (نمازگزاران) است و حداقلّ آن پنج نفر است که یکی از آنها امام می‌باشد، بنابراین نماز جمعه با کمتر از پنج نفر واجب نمی‌شود و منعقد هم نمی‌گردد و گفته شده که حد اقلّ آن هفت نفر است، و اشبه آن است که ما ذکر کردیم، بنابراین اگر هفت نفر و بیشتر جمع شوند، فضیلت مؤکّدتری پیدا می‌کند.
دوم: دو
خطبه است و این دو خطبه مانند اصل نماز واجب می‌باشد و بدون آنها، نماز جمعه منعقد نمی‌گردد.
سوم: جماعت است، بنابراین نماز جمعه به صورت فرادا صحیح نیست.
چهارم: آن‌که نماز جمعه دیگری در فاصله کمتر از سه میلی این نماز جمعه نباشد، بنابراین اگر بین دو نماز جمعه سه میل فاصله باشد، هر دو نماز صحیح است. و معیار، فاصله‌ای است که بین دو نماز جمعه است، نه فاصله میان دو شهری که نماز جمعه در آنها منعقد می‌شود، بنابراین اقامه چند نماز جمعه در شهرهای بزرگی که فرسنگ‌ها طول دارد، جایز است.
در هر یک از دو خطبه حمد
خداوند واجب است، و احتیاط (واجب) آن است که پس از آن خدای تعالی را ثنا گوید (و مدح کند) و احتیاط (مستحب) آن است که حمد خدا با لفظ جلاله «اللَّه» باشد، اگرچه اقوی آن است که حمد خدای تعالی با هر چه که حمد او شمرده می‌شود، جایز است. و صلوات فرستادن بر
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خطبه اول بنابر احتیاط (واجب) و در خطبه دوم بنابر اقوی واجب است. و سفارش به تقوای خداوند متعال در خطبه دوم بنابر احتیاط (واجب) و در خطبه اول بنابر اقوی واجب می‌باشد. و بنابر احتیاط (واجب) در خطبه دوم و بنابر اقوی در خطبه اول واجب است سوره کوچکی بخواند. و احوط اولی این است که در خطبه دوم بعد از صلوات بر پیغمبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) و
سلم بر ائمه
مسلمین (علیهم
السّلام) صلوات بفرستد و برای مؤمنین و مؤمنات طلب مغفرت نماید و بهتر آن است که بعضی از خطبه‌هایی را که به
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) منسوب است یا از اهل بیت عصمت (علیهم
السّلام) رسیده است، اختیار نماید.
احتیاط (واجب) آن است که حمد و صلوات را در خطبه با زبان عربی بیاورد، اگرچه خطیب و شنونده عرب زبان نباشند، و اما
موعظه و سفارش نمودن به تقوای خدای متعال، بنابر اقوی به غیر عربی جایز است، بلکه
احتیاط (واجب) آن است که موعظه و این گونه امور همچون بیان مصالح
مسلمین به زبان شنونده‌ها باشد و اگر شنوندگان از نظر زبان مختلف باشند، خطیب بین زبان‌های مختلف جمع نماید. البته اگر تعداد نمازگزاران بیشتر از حد نصاب نماز جمعه باشد، جایز است که به زبان حد نصاب اکتفا نماید، لکن احتیاط (مستحب) آن است که بقیه شنوندگان را به زبان خودشان موعظه نماید.
برای امام جمعه که خطبه می‌خواند سزاوار است در ضمن خطبه‌اش آنچه را که از مصالح دینی و دنیایی
مسلمین است بیان کند و آنها را از حوادث و اخباری که در کشورهای
مسلمان و دیگر کشورها می‌گذرد که در آنها نفع و ضرر
مسلمین مطرح است، آگاه نماید و مطالبی را که مسلمانان در زندگی دنیا و آخرت و در شئون سیاسی و اقتصادی از اموری که در
استقلال و کیان آنها و در کیفیت روابط و رفتار آنها با سایر ملل مؤثر است، بازگو کند. و
مسلمین را از دخالت دولت‌های ظالم استعمارگر در امور
مسلمین، مخصوصاً در امور سیاسی و اقتصادی آنها که به استعمار و استثمارشان کشانده می‌شود بر حذر دارد. خلاصه نماز جمعه و دو خطبه‌اش از مواقف بزرگ برای
مسلمین است، مثل مواقف بزرگ دیگر همچون حج و مواقفی که در حج وجود دارد و عید فطر و عید قربان و غیر این‌ها، اما متاسّفانه
مسلمین از وظایف مهمّ سیاسی در نماز جمعه و غیر آن از مواقف سیاسی
اسلام غفلت داده شده‌اند و حال آن که
اسلام با تمام شئونش دین سیاست است و این مطلب برای هر کسی که مختصر تدبّری در احکام حکومتی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی
اسلام داشته باشد، آشکار می‌شود، پس هر که خیال کند که دین از سیاست جدا است، نادان است که نه
اسلام را شناخته و نه سیاست را.
در وجوب نماز جمعه اموری شرط است:
مکلف بودن و
مرد بودن و آزاد بودن و در
حضر بودن (مسافر نبودن) و
سالم بودن از نابینایی و بیماری و اینکه پیرمردی سالخورده نباشد و اینکه بین او و محل اقامه نماز جمعه، بیشتر از دو
فرسخ نباشد، پس اگر گفتیم که نماز جمعه
وجوب تعیینی دارد، بر این‌ها رفتن به نماز جمعه واجب نیست و اگرچه حضور برای این‌ها بدون
حرج بوده و مشقّتی در آن نباشد نماز جمعه بر اینان واجب نیست.
وقت نماز جمعه با
زوال خورشید (ظهر شرعی) داخل می‌شود، پس وقتی که ظهر شد خواندن نماز جمعه واجب می‌شود، بنابراین وقتی که امام از خواندن دو خطبه هنگام ظهر فارغ شود و شروع در نماز جمعه نماید صحیح است. و اما آخر وقت آن به طوری که با گذشت آن نماز جمعه فوت شود، مورد
اختلاف و
اشکال است و احتیاط (واجب) آن است که از اوائل عرفی ظهر تاخیر نیفتد و اگر از این وقت تاخیر افتاد، احتیاط (مستحب) آن است که نماز ظهر را انتخاب کنند، گرچه بعید نیست که وقت نماز جمعه تا وقتی که سایه انسان معمولی به‌اندازه دو قدم (از پاشنه پا تا نوک انگشتان) برسد، امتداد داشته باشد.
•
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فلسفه نماز جمعه»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۴. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
