فلسفه تعزیرات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فلسفه تعزیرات از مباحث فقهی و حقوقی مربوط به
حقوق جزا و درباره فلسفه تعزیرات یا همان همان ضمانت اجرایی
احکام الهی بحث میکند.
از آنجا که احکام الهی در انسانها گاه تاثیرگذار نیست، مگر آنها که عنایات پروردگار شامل حالشان شود، و فطرتی پاک و سالم داشته باشند، بدین جهت نیاز به تشویق و تخویف، یا
تبشیر و
انذار دارد تا انگیزۀ مردم را برای عمل به آن تقویت نموده، آنها را به عمل به آن فرا خواند.
و با توجّه به این که تشویق و مجازاتهای
جهان آخرت گروهی از مردم را از تخلّف و
جرم و
گناه بازنمیدارد، و آنان را به انجام وظایف و واجبات سوق نمیدهد، چارهای جز پیشبینی مجازاتهای
دنیوی برای کسانی که از قانون تجاوز کنند، و آن را نادیده بگیرند، باقی نمیماند، و این، همان چیزی است که در اصطلاح حقوقدانها «ضمانت اجرا» نامیده شده است.
توضیح این که: وضع و جعل قوانین و مقرّرات یک مرحله است، و اجرای آن در بین مردم مطلب دیگری است. آنچه که ضامن اجرای قوانین در بین گروهی از مردم است، همان مجازاتها و عقوبتهای پیشبینی شده برای متخلّفین میباشد.
حقوقدانها، ضمانت اجرایی را از شرایط اصلی و از ارکان قانون میشمرند، به گونهای که قانون بدون پشتوانۀ ضمانت اجرا را نوعی نصیحت و حکم اخلاقی میدانند. البتّه در قوانین بشری، ضمانت اجرا منحصر به
کیفرهای دنیوی است.
در حالی که گسترۀ آن در
ادیان الهی و مکاتب آسمانی، بسیار وسیعتر میباشد، چرا که
ایمان به غیب، اعتقاد به دادگاه
قیامت، و نیروی بازدارندۀ قوی
تقوا، و پاداشها و مجازاتهای جهان آخرت، و مانند آن، از اهرمهای قوی و مستحکم اجرای قوانین دینی محسوب میشود. بدین جهت در قشرهای مذهبی که ایمان به احکام الهی و اسلامی دارند، کمتر شاهد
غصب حقوق مردم، و تعدّی و
تجاوز به حریم دیگران هستیم، هر چند مجازاتی در کار نباشد. ولی با این حال، شارع اسلام از ضمانت اجرایی
دنیوی نیز غفلت نکرده، و حدود و تعزیرات را به همین هدف، در کنار ضمانتهای اجرایی معنوی قرار داده است. و لذا در روایات متعدّد میخوانیم:
«انّ اللّه قد جعل لکلّ شیء حدّا و جعل علی من تجاوز ذلک الحدّ حدّا؛
خداوند متعال برای هر چیزی قانونی تعیین نموده، و برای هر کس که از قانون تجاوز کند، مجازاتی در نظر گرفته است.»
بنابراین، اگر برای کسانی که حرمت قوانین را نگه نمیدارند، و آلودۀ گناه میشوند، مجازاتی وجود نداشته باشد، قوانین پشتوانۀ اجرایی نخواهد داشت.
خلاصه این که فلسفۀ حدود و تعزیرات همان ضمانت اجرایی احکام الهی است، و از این مطلب، بطلان عقیدۀ کسانی که معتقدند حدود و تعزیرات در
عصر غیبت امام عصر (عجلاللّهتعالیفرجهالشریف) باید تعطیل شود، روشن میگردد. چرا که لازمۀ این سخن بروز هرج و مرج و مفاسد گوناگون در
جامعه اسلامی است؛ چیزی که قطعا خداوند متعال راضی به آن نخواهد بود.
•
مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گستره آن، ص۱۳۷-۱۴۰.
