فلسفه تعزیرات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فلسفه تعزیرات از مباحث فقهی
و حقوقی مربوط به
حقوق جزا و درباره فلسفه
تعزیرات یا همان همان ضمانت اجرایی
احکام الهی بحث میکند.
از آنجا که احکام الهی در انسانها گاه تاثیرگذار نیست، مگر آنها که عنایات پروردگار شامل حالشان شود،
و فطرتی پاک
و سالم داشته باشند، بدین جهت نیاز به تشویق
و تخویف، یا
تبشیر و انذار دارد تا انگیزۀ مردم را برای عمل به
آن تقویت نموده، آنها را به عمل به
آن فرا خواند.
و با توجّه به این که تشویق
و مجازاتهای
جهان آخرت گروهی از مردم را از تخلّف
و جرم و گناه بازنمیدارد،
و آنان را به انجام وظایف
و واجبات سوق نمیدهد، چارهای جز پیشبینی مجازاتهای دنیوی برای کسانی که از قانون تجاوز کنند،
و آن را نادیده بگیرند، باقی نمیماند،
و این، همان چیزی است که در اصطلاح حقوقدانها «ضمانت اجرا» نامیده شده است.
توضیح این که: وضع
و جعل قوانین
و مقرّرات یک مرحله است،
و اجرای
آن در بین مردم مطلب دیگری است. آنچه که ضامن اجرای قوانین در بین گروهی از مردم است، همان مجازاتها
و عقوبتهای پیشبینی شده برای متخلّفین میباشد.
حقوقدانها، ضمانت اجرایی را از شرایط اصلی
و از ارکان قانون میشمرند، به گونهای که قانون بدون پشتوانۀ ضمانت اجرا را نوعی نصیحت
و حکم اخلاقی میدانند. البتّه در قوانین بشری، ضمانت اجرا منحصر به کیفرهای دنیوی است.
در حالی که
گسترۀ آن در
ادیان الهی و مکاتب آسمانی، بسیار وسیعتر میباشد، چرا که
ایمان به غیب، اعتقاد به دادگاه
قیامت،
و نیروی بازدارندۀ قوی
تقوا،
و پاداشها
و مجازاتهای جهان آخرت،
و مانند
آن، از اهرمهای قوی
و مستحکم اجرای قوانین دینی محسوب میشود. بدین جهت در قشرهای مذهبی که ایمان به احکام الهی
و اسلامی دارند، کمتر شاهد
غصب حقوق مردم،
و تعدّی
و تجاوز به حریم دیگران هستیم، هر چند مجازاتی در کار نباشد. ولی با این حال، شارع اسلام از ضمانت اجرایی دنیوی نیز غفلت نکرده،
و حدود
و تعزیرات را به همین هدف، در کنار ضمانتهای اجرایی معنوی قرار داده است.
و لذا در روایات متعدّد میخوانیم:
«انّ اللّه قد جعل لکلّ شیء حدّا
و جعل علی من تجاوز ذلک الحدّ حدّا؛
خداوند متعال برای هر چیزی قانونی تعیین نموده،
و برای هر کس که از قانون تجاوز کند، مجازاتی در نظر گرفته است.»
بنابراین، اگر برای کسانی که حرمت قوانین را نگه نمیدارند،
و آلودۀ گناه میشوند، مجازاتی وجود نداشته باشد، قوانین پشتوانۀ اجرایی نخواهد داشت.
خلاصه این که فلسفۀ حدود
و تعزیرات همان ضمانت اجرایی احکام الهی است،
و از این مطلب، بطلان عقیدۀ کسانی که معتقدند حدود
و تعزیرات در
عصر غیبت امام عصر (عجلاللّهتعالیفرجهالشریف) باید تعطیل شود، روشن میگردد. چرا که لازمۀ این سخن بروز هرج
و مرج
و مفاسد گوناگون در
جامعه اسلامی است؛ چیزی که قطعا خداوند متعال راضی به
آن نخواهد بود.
•
مکارم شیرازی، ناصر، تعزیر و گستره آن، ص۱۳۷-۱۴۰.