فضایل یعقوب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله فضایل
حضرت یعقوب علیه‌السلام با توجه به آیات قرآن معرفی می‌شوند.
يعقوب علیه‌السلام، انسانى
نیکوکار و از
محسنان:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... وكَذلِكَ نَجزِى المُحسِنين.
از آنجا كه
هدایت الهی،
پاداش خداوند به محسنان است،
برداشت مذكور استفاده مى‌شود.
اخلاص يعقوب علیه‌السلام در
پرستش پروردگار:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ نافِلَةً ... ء ... وكانوا لَنا عبِدين.
«لنا عابدين» يعنى
مخلصین در عبادت.
خلوص ويژه يعقوب علیه‌السلام در
ذکر و
یاد آخرت:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء انّا اخلَصنهُم بِخالِصَةٍ ذِكرَى الدّار.
اخلاص يعقوب علیه‌السلام عنايتى از سوى
خداوند:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء انّا اخلَصنهُم بِخالِصَةٍ ذِكرَى الدّار.
مراعات ادب در
مذاکره يعقوب علیه‌السلام با فرزندان خود:
قالَ انّى لَيَحزُنُنى ان تَذهَبوا بِهِ واخافُ ان يَأكُلَهُ الذّئبُ وانتُم عَنهُ غفِلون.
يعقوب علیه‌السلام از
صالحان:
۱. ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء ... كُلٌّ مِنَ الصلِحين.
۲. ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ نافِلَةً وكُلًّا جَعَلنا صلِحين.
استعانت يعقوب علیه‌السلام از خداوند، درباره فقدان
یوسف علیه‌السلام :
وجاءو
عَلى قَميصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَل سَوَّلَت لَكُم انفُسُكُم امرًا فَصَبرٌ جَميلٌ واللَّهُ المُستَعانُ
عَلى ما تَصِفون.
«وصف» مصدر «تصفون» به معناى بيان كردن است و مقصود از «ما» به قرينه «بل سوّلت لكم انفسكم» سخنان
دروغ برادران یوسف مى‌باشد،
کمک گرفتن از خدا بر سخنان و گزارشهاى غيرواقعى به معناى كمك گرفتن از او در كشف حقيقت است.
يعقوب علیه‌السلام، از پيامبران
هدايت يافته و الگويى براى
هدایت:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ نافِلَةً وكُلًّا جَعَلنا صلِحين. ء وجَعَلنهُم امَّةً يَهدونَ بِامرِنا ....
لزوم الگوگيرى از روشها و هدايتهاى الهى يعقوب علیه‌السلام:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... ء اولكَ الَّذينَ
هَدَى اللَّهُ فَبِهُدهُمُ اقتَدِهْ ....
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مأمور الگوگيرى از
هدایتهای الهی يعقوب علیه‌السلام:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... ء اولكَ الَّذينَ
هَدَى اللَّهُ فَبِهُدهُمُ اقتَدِهْ ....
الگوگيرى
فرزندان یعقوب از آن حضرت، در
توحید و
خداپرستی:
ام كُنتُم شُهَداءَ اذ حَضَرَ يَعقوبَ المَوتُ اذ قالَ لِبَنيهِ ما تَعبُدونَ مِن بَعدى قالوا نَعبُدُ الهَكَ والهَ ءاباكَ ....
امیدواری يعقوب علیه‌السلام به
خداوند، براى بازگشت فرزندانش:
قالَ بَل سَوَّلَت لَكُم انفُسُكُم امرًا فَصَبرٌ جَميلٌ عَسَى
اللَّهُ ان يَأتِيَنى بِهِم جَميعًا ....
مراد از ضمير جمع در «بهم» يوسف علیه‌السلام،
بنیامین و فرزند بزرگ يعقوب است كه در
آیه۸۰ به آن اشاره شده است.
علم يعقوب علیه‌السلام به خدا و صفات او، مايه اميدوارى آن جناب به مراجعت فرزندانش:
۱. قالَ بَل سَوَّلَت لَكُم انفُسُكُم امرًا فَصَبرٌ جَميلٌ عَسَى
اللَّهُ ان يَأتِيَنى بِهِم جَميعًا انَّهُ هُوَ العَليمُ الحَكيم.
۲. ... واعلَمُ مِنَ
اللَّهِ ما لا تَعلَمون ء يبَنىَّ اذهَبوا فَتَحَسَّسوا مِن يوسُفَ واخيهِ ولا تايَسوا مِن رَوحِ
اللَّهِ انَّهُ لا يايَسُ مِن رَوحِ
اللَّهِ الَّا القَومُ الكفِرون.
برترى يعقوب علیه‌السلام بر مردم عصر خويش:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... ء واسمعيلَ واليَسَعَ ويونُسَ ولوطًا وكُلًّا
فَضَّلنا عَلَى العلَمين.
بنابر اينكه مراد از «
فضلنا على العالمين» برترى بر مردم عصر خودشان باشد.
يعقوب علیه‌السلام از جمله پيامبران برتر بر
جهانیان:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء واسمعيلَ واليَسَعَ ويونُسَ ولوطًا وكُلًّا
فَضَّلنا عَلَى العلَمين.
بنابر اينكه مراد از «
فضلنا على العالمين» برترى بر تمامى انسانها باشد.
اسحاق و يعقوب عليهما السلام بركتى از سوى خداوند براى
ابراهیم علیه‌السلام و
خانواده او:
ولَقَد جاءَت رُسُلُنا ابرهيمَ بِالبُشرى ... ء وامرَاتُهُ قامَةٌ فَضَحِكَت فَبَشَّرنها بِاسحقَ ومِن وراءِ اسحقَ يَعقوب. ء قالوا اتَعجَبينَ مِن امرِ
اللَّهِ رَحمَتُ
اللَّهِ وبَرَكتُهُ
عَلَيكُم اهلَ البَيتِ ....
يعقوب علیه‌السلام از
بندگان برگزیده خداوند:
۱. ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... ء ومِن ءاباهِم وذُرّيتِهِم واخونِهِم واجتَبَينهُم ....
۲. فَلَمَّا اعتَزَلَهُم وما يَعبُدونَ مِن دونِ
اللَّهِ وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ وكُلًّا جَعَلنا نَبيّا ء اولكَ الَّذينَ انعَمَ
اللَّهُ عَلَيهِم مِنَ النَّبيّينَ ... واجتَبَينا ....
۳. واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء وانَّهُم عِندَنا لَمِنَ المُصطَفَينَ الاخيار.
يعقوب علیه‌السلام شخصيّتى آگاه و
بصیر:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ اولِى الايدى والابصر.
•••
پیش‌بینی صحيح يعقوب علیه‌السلام در مورد
یوسف علیه‌السلام و برادران او:
اذ قالَ يوسُفُ لِابيهِ يابَتِ انّى رَايتُ احَدَ عَشَرَ كَوكَبًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَايتُهُم لى سجِدين ء قالَ يبُنَىَّ لا تَقصُص رُءياكَ
عَلى اخوَتِكَ فَيَكيدوا لَكَ كَيدًا انَّ الشَّيطنَ لِلِانسنِ عَدُوٌّ مُبين.
••• پيش‌بينى و احساس خطر يعقوب علیه‌السلام براى فرزندانش در دومين سفرشان به
مصر، جلوه‌اى از علم ويژه آن حضرت:
وقالَ يبَنِىَّ لا تَدخُلوا مِن بابٍ وحِدٍ وادخُلوا مِن ابوبٍ مُتَفَرّقَةٍ وما اغنى عَنكُم مِنَ
اللَّهِ مِن شَى‌ءٍ انِ الحُكمُ الّا لِلَّهِ عَلَيهِ تَوَكَّلتُ وعَلَيهِ فَليَتَوَكَّلِ المُتَوَكّلون. ء ولَمّا دَخَلوا مِن حَيثُ امَرَهُم ابوهُم ما كانَ يُغنى عَنهُم مِنَ
اللَّهِ مِن شَى‌ءٍ الّا حاجَةً فى نَفسِ يَعقوبَ قَضها وانَّهُ لَذو عِلمٍ لِما عَلَّمنهُ ....
••• يعقوب علیه‌السلام از جمله بندگان
پرهیزگار و
پارسا:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء هذا ذِكرٌ وانَّ لِلمُتَّقينَ لَحُسنَ مَاب.
«هذا» مى‌تواند اشاره به مجموعه آياتى باشد كه درباره‌سرگذشت پيامبران ياد شده سخن گفته است.
••• تقواى يعقوب علیه‌السلام سبب
حسن عاقبت و ورود او به
بهشت جاودان:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء هذا ذِكرٌ وانَّ لِلمُتَّقينَ لَحُسنَ مَاب ء جَنتِ عَدنٍ مُفَتَّحَةً لَهُمُ الابوب.
••• پاك و منزّه بودن يعقوب علیه‌السلام از
شرک ورزی به خداوند:
۱. ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء ... ولَو اشرَكوا لَحَبِطَ عَنهُم ما كانوا يَعمَلون.
حرف شرط «لو» غالباً در مواردى به كار مى‌رود كه شرط آن امرى ممتنع و دست نيافتنى باشد، لذا در آيه شريفه «شرك» در مورد پيامبران امرى حاصل نشدنى فرض شده است.
۲. واتَّبَعتُ مِلَّةَ ءاباءى ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ما كانَ لَنا ان نُشرِكَ بِاللَّهِ مِن شَى‌ءٍ ....
••• دورى يعقوب علیه‌السلام از شرك ورزى،
تفضّلى از سوى
خداوند بر او و بر مردم:
واتَّبَعتُ مِلَّةَ ءاباءى ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ما كانَ لَنا ان نُشرِكَ بِاللَّهِ مِن شَى‌ءٍ ذلِكَ مِن
فَضلِ اللَّهِ عَلَينا وعَلَى النّاسِ ....
يعقوب علیه‌السلام در پيشگاه پروردگار، پيامبرى
خاشع و
فروتن:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ نافِلَةً ... ء ... وكانوا لَنا خشِعين.
بنابر اينكه بگوييم ضميرهاى جمع در آيه ۹۰ به پيامبرانى باز مى‌گردد كه در سلسله آيات ۴۸- ۹۰ از آنان ياد شده است.
يعقوب علیه‌السلام، داراى نامى نيكو و آوازه‌اى بلندبين امّتها:
۱. فَلَمَّا اعتَزَلَهُم وما يَعبُدونَ مِن دونِ
اللَّهِ وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء ... وجَعَلنا لَهُم لِسانَ صِدقٍ عَليّا.
«لسان صدق عليّاً»
نام نیکو و آوازه‌اى بلند در بين مردم است.
۲. واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء انّا اخلَصنهُم بِخالِصَةٍ ذِكرَى الدّار.
بنابر يك احتمال، مقصود از «اخلصناهم بخالصة ذكرى الدار» ماندگارى نام و آوازه آنان ميان آيندگان است.
آخرت اندیشی و
یاد قیامت، از اوصاف يعقوب علیه‌السلام:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ اولِى الايدى والابصر ء انّا اخلَصنهُم بِخالِصَةٍ ذِكرَى الدّار.
اسحاق و يعقوب عليهما السلام، رحمتى از ناحيه خداوند براى ابراهيم علیه‌السلام و خانواده او:
۱. ولَقَد جاءَت رُسُلُنا ابرهيمَ بِالبُشرى ... ء وامرَاتُهُ قامَةٌ فَضَحِكَت فَبَشَّرنها بِاسحقَ ومِن وراءِ اسحقَ يَعقوب. ء قالوا اتَعجَبينَ مِن امرِ
اللَّهِ رَحمَتُ
اللَّهِ وبَرَكتُهُ
عَلَيكُم اهلَ البَيتِ ....
۲. قالَ اراغِبٌ انتَ عَن ءالِهَتى يابرهيمُ لَن لَم تَنتَهِ لَارجُمَنَّكَ واهجُرنى مَليّا ء فَلَمَّا اعتَزَلَهُم وما يَعبُدونَ مِن دونِ
اللَّهِ وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ وكُلًّا جَعَلنا نَبيّا ء ووهَبنا لَهُم مِن رَحمَتِنا ....
سجده خاضعانه يعقوب علیه‌السلام در پيشگاه خداوند:
... وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء اولكَ الَّذينَ ... اذا تُتلى
عَلَيهِم ءايتُ الرَّحمنِ خَرّوا سُجَّدًا وبُكيّا.
عبادت خالصانه يعقوب علیه‌السلام، براى خداوند:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء ... وكانوا لَنا عبِدين.
عبودیّت يعقوب علیه‌السلام براى خدا، ملاك ارزش و شايستگى وى نزد خدا:
۱. ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء ومِن ءاباهِم وذُرّيتِهِم واخونِهِم واجتَبَينهُم وهَدَينهُم الى صِرطٍ مُستَقيم ء ذلِكَ
هُدَى اللَّهِ يَهدى بِهِ مَن يَشاءُ مِن عِبادِهِ ....
۲. واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ....
عفو و
گذشت يعقوب علیه‌السلام از ستمهاى فرزندانش:
قالوا يابانَا استَغفِر لَنا ذُنوبَنا انّا كُنّا خطِين. ء قالَ سَوفَ استَغفِرُ لَكُم رَبّى انَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحيم.
مراد
فرزندان یعقوب از «ذنوبنا» ستمهايى بود كه به يعقوب علیه‌السلام در امر يوسف علیه‌السلام و برادرش روا داشتند.
بهره‌مندى يعقوب علیه‌السلام از توانايى و
قدرت در
عمل:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ اولِى الايدى والابصر.
«اولى الايدى» يعنى صاحب قدرت.
فرو بردن غمها و اندوه‌ها و خوددارى از ابراز آنها، از ويژگيهاى يعقوب علیه‌السلام:
وتَوَلّى عَنهُم وقالَ ياسَفى
عَلى يوسُفَ وابيَضَّت عَيناهُ مِنَ الحُزنِ فَهُوَ كَظيم.
«كظيم» مى‌تواند به معناى
اسم فاعل باشد؛ يعنى كسى‌كه
غم و
اندوه يا
خشم و
غضب خويش را فرو مى‌برد.
گریه يعقوب علیه‌السلام، هنگام
تلاوت آيات خداى رحمان:
... وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء اولكَ الَّذينَ ... اذا تُتلى
عَلَيهِم ءايتُ الرَّحمنِ خَرّوا سُجَّدًا وبُكيّا.
يعقوب علیه‌السلام عطيّه و
موهبت الهی براى
ابراهیم علیه‌السلام:
۱. وتِلكَ حُجَّتُنا ءاتَينها ابرهيمَ
عَلى قَومِهِ ... ء ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ....
۲. قالَ اراغِبٌ انتَ عَن ءالِهَتى يابرهيمُ ... ء فَلَمَّا اعتَزَلَهُم وما يَعبُدونَ مِن دونِ
اللَّهِ وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ...
۳. قُلنا ينارُ كونى بَردًا وسَلمًا
عَلى ابرهيم ء ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ نافِلَةً وكُلًّا جَعَلنا صلِحين.
۴. وابرهيمَ اذ قالَ لِقَومِهِ اعبُدُوا
اللَّهَ ... ء ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقُوبَ ....
يعقوب علیه‌السلام از افراد خيّر و
نیکوکار:
واذكُر عِبدَنا ابرهيمَ واسحقَ ويَعقوبَ ... ء وانَّهُم عِندَنا لَمِنَ المُصطَفَينَ الاخيار.
اخيار جمع «خيّر» به معناى نيكوكار است.
شتاب يعقوب علیه‌السلام در انجام دادن كارهاى نيك:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء ... انَّهُم كانوا يُسرِعونَ فِى الخَيرتِ ....
مبتنى بر اينست كه ضميرهاى جمع در جمله «انّهم كانوا يسارعون» به پيامبرانى باز گردد كه در سلسله آيات ۴۸ تا ۹۰ از آنان ياد شده است.
••• يعقوب علیه‌السلام، مشمول
هدایت خاصّ الهى:
۱. ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ونوحًا
هَدَينا ... ء ... الى صِرطٍ مُستَقيم ء اولكَ الَّذينَ
هَدَى اللَّهُ ....
۲. ... وهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ ... ء اولكَ الَّذينَ انعَمَ
اللَّهُ عَلَيهِم مِنَ النَّبيّينَ مِن ذُرّيَّةِ ءادَمَ ومِمَّن حَمَلنا مَعَ نوحٍ ومِن ذُرّيَّةِ ابرهيمَ واسرءيلَ ومِمَّن
هَدَينا ....
••• راه يافتن يعقوب علیه‌السلام به
صراط مستقیم الهی:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... ء ومِن ءاباهِم وذُرّيتِهِم واخونِهِم واجتَبَينهُم وهَدَينهُم الى صِرطٍ مُستَقيم.
••• برخوردارى از
هدايت خاص،
پاداش یعقوب علیه‌السلام از سوى خداوند:
ووهَبنا لَهُ اسحقَ ويَعقوبَ كُلًّا
هَدَينا ... وكَذلِكَ نَجزِى المُحسِنين.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۳، ص۲۴۲، برگرفته از مقاله «فضایل یعقوب علیه‌السلام».
