فرشتگان مقرّب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ملائکه (فرشتگان) موجوداتی صاحب عقل و شعور هستند و وظایف گوناگونی بر عهده دارند. براساس آنچه از
قرآن و
اخبار استفاده می‌شود، برخی از فرشتگان دارای مقام و تقرب بالاتری نسبت به دیگر فرشتگان هستند که به آنها فرشتگان مقرب اطلاق می‌شود.
فرشتگان که
قرآن کریم و
روایات و اخبار رسیده از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
ائمه اهل البیت (علیهم‌السّلام) تصریح بر وجود آنان دارد موجوداتی غیر مادی هستند که عقل تمام هستند و
شهوت و میل در آنان وجود ندارد. آنها مطیع معصوم
خداوند هستند و هرگز
عصیان در مورد آنان متصور نیست این موجودات الهی و مجرد، مقربان درگاه خداوند هستند و خود دارای مراتب وجودی هستند. دسته‌ای از آنان فرشتگان بزرگ و دسته‌ای دیگر به لحاظ مرتبه وجودی پایین‌تر از آنان هستند.
چهار فرشته مقرب و معروف خداوند عبارتند از:
۱ـ
جبرائیل که واسطه
وحی الهی و پیام خداوند به
پیامبران و
اولیاء خداوند است.
۲ـ
عزرائیل که عامل قبض ارواح انسان‌ها و
مرگ آنان است.
۳ـ
میکائیل که واسطه روزی‌رسانی از مصدر عالم و
خزائن الهی به
خلق خداوند است.
۴ـ
اسرافیل که مسئول دمیدن در
صور و اعلام
قیامت و حرکت عمومی به سوی قیامت کبری است.
جبرئیل اسمی عجمی (غیر عربی) است که وارد
زبان عربی شده و "جبر" در لغت سریانی به معنای بنده و "ایل" به معنای خداست؛
پس "جبرئیل" به معنای بنده‌ای خداست که مَلَکی از
ملائکة الله است.
این واژه دو نوع تلفظ می‌شود: جَبرئیل با
همزه و جِبریل بدون همزه
و در کلام
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به شکل جبرائیل نیز ذکر شده؛
اما در
قرآن نام این ملک سه بار فقط به صورت "جِبریل" آمده است.
البته در آیات دیگر با القاب و عناوین دیگری مثل
روح‌القدس،
روح‌الامین و... نیز از این ملک مقرب یاد شده است.
جبرئیل در قرآن کریم با اوصافی همچون امانت‌دار،
روح‌القدس
و دیگر اوصاف توصیف شده است.
وظائفی در قرآن کریم برای جبرئیل ذکر شده است؛ وظائفی مانند: ابلاغ وحی،
یاری
انبیاء،
و ... . (برای آگاهی بیشتر درباره جبرئیل به مقاله
جبرئیل (فرشته وحی) رجوع کنید).
عزرائیل، از القاب
ملک‌الموت است و او یکی از چهار فرشته مقرّب درگاه خداوند است.
عزرائیل، واژه
عبری است و به معنای یاری خداوند است.
برای او القاب دیگری غیر از ملک‌الموت است از جمله «مفرّق الجماعات»، «هادم اللّذّات»، «قابض الارواح» و «مسکن الحرکات».
برای عزرائیل وظائفی ذکر شده است:
۱. تدبیر امور
عزرائیل، از فرشتگان مامور تدبیر امور جهان، از سوی خداوند می‌باشد.
«فَالْمُدَبِّراتِ اَمْراً»
(طبق یک قول در تفسیر آیه، مقصود از «المدبّرات امراً» جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و ملک‌الموت (عزرائیل) است.)
۲.
قبض روحعزرائیل، فرشته‌ای ویژه، برای قبض روح انسان‌هاست.
«قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ...؛
بگو: «
فرشته مرگ که بر شما مامور شده، (روح) شما را می‌گیرد؛ سپس شما را به‌سوی پروردگارتان بازمی‌گردانند.» (مقصود از «ملک‌الموت» عزرائیل است.)
گرفتن جان‌ها از سوی عزرائیل، تحت
تدبیر و
اراده خداوند می‌باشد.
قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ...؛
(مجهول آمدن فعل «وکّل» دلالت می‌کند که خود وی، دارای اراده مستقلّی نیست و دیگری او را گمارده است و او همانا خداوند است.)
(برای آگاهی بیشتر درباره جبرئیل به مقاله
عزرائیل رجوع کنید).
میکائیل یکی از فرشتگان مقرب درگاه الهی است. هریک از فرشتگان مأموریت خاصی دارند. با توجه به روایات مشخص می‌شود که حضرت میکائیل (علیه‌السلام) یک وظیفه خاص دارد که عبارت است از ریاست ملائکه‌ای که مسئول رساندن
رزق و
روزی به مخلوقات هستند.
در مورد مأموریت حضرت میکائیل (علیه‌السلام) در
روایات آمده است:
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرمایند: ... أَمَّا مِیكَائِیلُ فَصَاحِبُ كُلِّ قَطْرَةٍ تَسْقُطُ وَ كُلِّ وَرَقَةٍ تَنْبُتُ وَ كُلِّ وَرَقَةٍ تَسْقُط...صاحب هر قطره بارانی که می‌بارد، هر برگ درختی که رشد می‌کند و هر برگی که فرو می‌افتد، میکائیل است.
لذا می‌توان گفت که وظیفه اصلی حضرت میکائیل (علیه‌السلام) نظارت بر باران و گیاهان و در واقع مسئول رزق و روزی موجودات است.
اما گاهی حضرت میکائیل (علیه‌السلام) با دیگر فرشتگان نیز همکاری دارد، به‌عنوان نمونه
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعَثَ أَرْبَعَةَ أَمْلَاكٍ فِی إِهْلَاكِ قَوْمِ لُوطٍ جَبْرَئِیلَ وَ مِیكَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ وَ كَرُوبِیل. خداوند تبارک و تعالی، به چهار فرشته جبرئیل، میکائیل، اسرافیل،
کروبیل) مأموریت داد که
قوم لوط را هلاک کنند.
اسرافیل فرشته مقرب الهی و مأمور دمیدن صور هنگام پایان یافتن دنیا و برپایی قیامت می‌باشد.
واژه «اسرافیل» که از دو کلمه «اسراف» به معنای بنده و «ایل» به معنای خدا تشکیل یافته واژه‌ای عجمی است که به صورت «سرافین» و «سرافیل» ضبط شده است
نام دیگر «اسرافیل» عبدالرحمان و کنیه‌اش «ابوالمنافخ» است.
در قرآن کریم از «اسرافیل» به صراحت نام برده نشده، ولی در چند جا از دمیدن صور، هنگام برپا شدن قیامت سخن رفته است.
در منابع دیگر اسلامی از او به عنوان فرشته مقرب الهی در کنار جبرئیل و میکائیل فراوان یاد شده است. از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده که خداوند این سه فرشته را از یک تسبیح آفریده است.
(برای آگاهی بیشتر درباره جبرئیل به مقاله
اسرافیل رجوع کنید).
امام خمینی برای فرشتگان مقرب اقسامی برمی‌شمارد ازجمله ملائکه
مهیمین، کروبین، عقل اول، نفس کلیه و ملائکه عرش.
۱- ملک مقرب و مهیمین: فرشتگانی هستند که عشق و محبت در سرتاسر وجودشان حاکم است و آنها را محو فنای در حق‌تعالی ساخته است و از این رو، کسی جز حق‌تعالی را نمی‌شناسند، حتی به خویشتن خویش توجهی ندارند و از خلق آسمان و زمین و آفرینش آدم بی‌خبرند و جز ذات حق به امر دیگری توجه ندارد.
۲- کروبیان: که هیچ‌گونه تعلقی به اجسام ندارند و واسطه
فیض الهی اند و مبادی سلسله موجودات و غابت اشواق آنها هستند و این طایفه را اهل جبروت می‌گویند. اینها ملائکه مقرب و سکنه جبروت اعلی هستند و آنها انواع کثیره‌ای هستند که برای هر یک از آنها شان و تدبیری است.
۳- عقل اول: موجوداتی هستند که در عالم ارواح و ملکوت اعلی قرار دارند نظیر
جبرئیل. البته عقل اول از فرشتگان و ارواح مهیمه نیستند و ملائکه مهیمه در مرتبه بالاتر از عقل اول می‌باشند و ملائکه و فرشتگان عالم ارواح و عقل اول در عین استغراق در جمال حق دست از تدبیر و نظام هستی برنمی‌دارند و از این جهت به عالم خلق توجه دارند.
امام خمینی اصناف ملائکه را مطابق عقل و نقل تقسیم می‌کند و معتقد است موجودات ملکوتی بر دو قسم‌اند:
۱- آنانی که به عالم اجسام تعلق ندارند.
۲- آنهایی که به اجسام تعلق حلولی و یا تدبیری دارند طایفه اول خود چند قسم‌اند: ملائکه مهیمین، ملائکه وسایط و فیض و
ملائکه ارواح و طایفه دوم مدبرات هستند که دارای مراتب کثیره می‌باشند.
•
پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «فرشتگان مقرب»، تاریخ بازیابی ۹۶/۵/۱۱. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
