بئر زبیده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بئر زبیده چاهی در نزدیکی
مکه در وادی عرنه در حد غربی
عرفات است.
بئر زبیده چاهی است در وادی عرنه در حد غربی عرفات در شرق مکه و پشت منا که به دستور
زبیده (م. ۲۱۵ق.)
همسر هارون الرشید (حک: ۱۷۰-۱۹۳ق.) حفر شد.
مردم مکه این
چاه را به سبب عمق زیادش که ورود بدان را ترسناک می‌کرد، با نام حبس الجن می‌شناختند.
احداث این چاه پس از هنگامی رخ داد که زبیده بر آن شد تا برای حاجیان در عرفات
آب آشامیدنی فراهم نماید. از این رو، با حفر قناتی آب
چشمه نعمان در وادی نعمان بین مکه و
طائف را به سوی عرفات هدایت کرد. آب قنات پس از ورود به برکه‌ای در عرفات، به سوی مزدلفه
و سپس چاه زبیده می‌رسید.
به نوشته منابع، این چاه با استفاده از سنگ‌هایی بسیار بزرگ ساخته شده بود و حدود ۲۳ متر عمق داشت و دسترسی به آن با ۷۳ پله ممکن بود.
با توجه به این ویژگی‌ها، آن چاه باید چیزی همانند آب انبار و مخزن آب بوده باشد. فاصله بئر زبیده با منبع اصلی تامین کننده آب آن، حدود ۳۳ کیلومتر بود.
شاید صعوبت و سنگلاخ بودن مسیر باعث شد تا این قنات در بئر زبیده به پایان برسد و تا مکه ادامه نیابد.
هزینه عملیات آب رسانی از وادی نعمان به چاه زبیده، همراه هزینه احداث چشمه‌های دیگر در حنین واقع در۲۰ کیلومتری شرق مکه را افزون بر یک میلیون و هفتصد هزار دینار دانسته‌اند.
آورده‌اند هنگامی که کارگزاران عملیات آب رسانی پس از پایان یافتن کار برای انجام محاسبات هزینه‌ها به
بغداد نزد زبیده آمدند، وی با گشاده دستی با آن‌ها برخورد کرد و بدون توجه به دفاتر ثبت هزینه‌ها، طلب همه را پرداخت و بدهکاری‌های آن‌ها را بخشید و خلعت‌هایی نیز به آن‌ها اهدا کرد.
بئر زبیده در طول تاریخ شاهد تعمیراتی نیز بود
؛ ولی بیشترین توجه به آن هنگامی صورت گرفت که به دستور «فاطمه خانم سلطان»
دختر سلطان سلیمان قانونی (حک: ۹۲۶-۹۷۴ق.)
یا همسر وی
بازسازی شد. بر پایه این گزارش، به سال ۹۶۹ق. که بسیاری از چاه‌ها و چشمه‌های مکه به سبب
خشکسالی از میان رفتند، از آن جا که چاه زبیده و سرچشمه آن در وادی
نعمان هنوز اندک آبی داشت، مهندسان خبره و نیروهای زبده کوشیدند تا با لایروبی کانال‌های آب، حجم آب این چاه را بیفزایند. سپس مقرر شد تا آب این چاه را با حفر کانال‌هایی به چشمه حنین برسانند که پیش از آن در دوران زبیده تا مکه کانال کشی شده بود.
سرانجام این طرح پس از ۱۰ سال در
ذی قعده سال ۹۷۹ق. با صرف هزینه‌ای افزون بر ۵۰۰ هزار
دینار به پایان رسید.
در سده ۱۴ق. آب بئر زبیده با استفاده از مرکب‌ها برای شریف مکه، والیان و کارگزاران کاروان‌های
حج حمل می‌شد.
در دوره سعودی، آب چشمه حنین و نیز چشمه نعمان، منبع تامین آب بئر زبیده، با دو قنات جداگانه در منطقه شیبیه مکه در یک جا گرد آمد وآب آن‌ها از طریق قنات و لوله به مناطق گوناگون منتقل شد.
الارج المسکی فی التاریخ المکی:
علی عبدالقادر الطبری (م. ۱۰۷۰ق.)، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، ۱۴۱۶ق؛
الاعلام باعلام بیت الله الحرام:
محمد بن احمد النهروالی (م. ۹۹۰ق.)، به کوشش علی محمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۵ق؛
التاریخ القویم:
محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش،
بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛
تحصیل المرام:
محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق.)، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق؛
رحلة ابن بطوطه:
ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق.)، به کوشش التازی، الرباط، المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق؛
مرآة الحرمین:
ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛
مروج الذهب:
المسعودی (م. ۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر،
قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
منائح الکرم:
علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۱۹ق.
حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «بئر زبیده».
