عکس نقیض حملیه موجبه جزئیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عکس نقیض حملیه موجبه جزئیه، به‌معنای جابجایی
موضوع و
محمول قضیه موجبه جزئیه همراه با تبدیل محمول یا هر دو طرف، به نقیض خود است.
در قضیه حملیه، عکس نقیض از طریق جابجایی موضوع و محمول همراه با تبدیل محمول (در
عکس نقیض مخالف) یا هر دو طرف (در
عکس نقیض موافق) به نقیض خود، به دست می‌آید با این شرط که قضیه عکس نقیض موافق، در
صدق و کیف، تابع قضیه اصل باشد و در عکس نقیض مخالف، در صدق، تابع قضیه اصل، و در کیف، مخالف آن باشد.
قاعده عکس نقیض (اعم از عکس نقیض موافق و مخالف) از جهت کمّ:
قضایای سالبه در
عکس نقیض، حکم
قضایای موجبه در
عکس مستوی را دارند، و قضایای موجبه در عکس نقیض، حکم قضایای سالبه در عکس مستوی را دارند، به شرح ذیل:
۱.
سالبه کلیه منعکس می‌شود به
سالبه جزئیه (در عکس نقیض موافق)، یا
موجبه جزئیه (در عکس نقیض مخالف)؛
۲. سالبه جزئیه هم منعکس می‌شود به سالبه جزئیه (در عکس نقیض موافق)، یا موجبه جزئیه (در عکس نقیض مخالف)؛
۳.
موجبه کلیه منعکس می‌شود به موجبه کلیه (در عکس نقیض موافق)، یا سالبه کلیه (در عکس نقیض مخالف)؛
۴. موجبه جزئیه منعکس نمی‌شود به عکس نقیض، چنانکه سالبه جزئیه منعکس نمی‌شد به عکس مستوی.
برهان عدم وجود عکس نقیض لازم الصدق برای
قضیه موجبه جزئیه: برای اثبات مدّعا کافی است نشان دهیم که موجبه جزئیه، به صورت موجبه جزئیه (در عکس نقیض موافق) یا سالبه جزئیه (در عکس نقیض مخالف) منعکس نمی‌شود. زیرا وقتی به صورت جزئیه منعکس نشود به طریق اولی به صورت کلیه منعکس نمی‌شود زیرا جزئیه داخل در کلیه است و با اثبات کذب جزئیه، کذب کلیه هم روشن می‌شود.
نسبت موجود میان موضوع و محمول قضیه موجبه جزئیه یکی از سه حالت: تساوی،
عموم و خصوص مطلق (با اعمیت موضوع و یا محمول)، و ع
موم و خصوص من وجه است. در صورتی که نسبت بین دو طرف قضیه عموم مِن وجه باشد، نسبت بین نقیض‌های دو طرف،
تباین جزئی است. و تباین جزئی، اعم از
تباین کلی و عموم مِن وجه است. در فرض تباین کلی، قضیه "هیچ لا (ب) لا (ج) نیست" صادق است، بنابراین نقیض آن یعنی قضیه "بعض لا (ب) لا (ج) است" کاذب خواهد بود. و این همان مطلوب ما است.
گفته شد در فرض تباین کلی بین نقیض‌های موضوع و محمول، قضیه "هیچ لا (ب) لا (ج) نیست" صادق است، و چون سلبِ سلب به منزله ایجاب است بنابراین قضیه "هر لا (ب) (ج) است" نیز صادق است. و از صدق این قضیه کذب نقیض آن یعنی قضیه "بعض لا (ب) (ج) نیست" ثابت می‌شود. و این همان مطلوب ما است.
مثال: قضیه "بعض اللاانسان حیوان" صادق است اما عکس نقیض موافق آن، چه به صورت کلیه یعنی: "کلّ لاحیوان انسان"، و چه به صورت جزئیه یعنی: "بعض اللاحیوان انسان" کاذب است. همچنین عکس نقیض مخالف آن، چه به صورت کلیه یعنی: "لا شئ من اللاحیوان بلاانسان"، و چه به صورت جزئیه یعنی: "لیس کلّ لاحیوان لاانسان" کاذب است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عکس نقیض حملیه موجبه جزئیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۳.
