• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عُقْبی‌ (لغات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عُقْبى‌:(فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ)
«عُقْبى» از مادّه‌ «عَقِب» به معناى عاقبت و پايان كار است، خواه خير باشد يا شرّ، ولى با توجّه به قرينه حال و مقال، منظور از آن در آیه فوق، عاقبت خير است و در سوره‌ ممتحنه به معناى «جزا» آمده است. و ضمير در «عُقْباها» در سوره‌ شمس به «دَمْدَمَه» و «هلاكت» باز مى‌گردد.



ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با عُقْبى‌:

۱.۱ - آیه ۲۴ سوره رعد

(سَلاَمٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ) (و به آنان مى‌گويند: سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان! چه نيكوست سرانجام سراى جاويدان.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: معناى‌ (عُقْبَى الدَّارِ) سرانجام محمود و پسنديده است، چون عاقبت حقيقى همين است. آرى، هيچ چيز در عالم بر حسب آن فطرت و جبلتى كه خداى تعالى بر آن فطرتش آفريده جز به عاقبتى كه مناسب خودش و مايه سعادتش باشد منتهى نمى‌گردد، و عاقبت بد در حقيقت بطلان عاقبت است، و معنايش اين است كه فلان كس و يا فلان چيز به خاطر خللى كه در آن بوده بى‌عاقبت شده، در حالى كه خدايش خلق كرده بود براى رسيدن به عاقبت. و اگر عاقبت بد را عاقبت مى‌گويند، از باب توسع و مجاز است، و گرنه عاقبت بد در واقع بى‌عاقبتى است. (دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: )

۱.۲ - آیه ۱۱ سوره ممتحنه

(وَ إِن فَاتَكُمْ شَيْءٌ مِّنْ أَزْوَاجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِينَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا أَنفَقُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ) (و اگر بعضى از همسران شما به سوى کفّار بروند و شما در جنگى بر آنان پيروز شديد و غنايمى گرفتيد، به كسانى كه همسرانشان رفته‌اند، همانند مَهرى را كه پرداخته‌اند بدهيد؛ و از مخالفت خداوندی كه شما به او ایمان داريد بپرهيزيد.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه معاقبه و عقاب به معناى رسيدن به آخر و عاقبت هر چيز تفسير شده، و منظور از آن در آيه اين است كه اگر از كفار غنيمتى كه عاقبت جنگ است به شما رسيد. و بعضى‌ گفته‌اند كه: عاقبتم با اينكه از باب مفاعله است به معناى عقبتم - با تشديد قاف- از باب تفعیل است. بعضى‌ ديگر گفته‌اند: از عقبه به معناى توبه گرفته شده است. (دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: )

۱.۳ - آیه ۱۵ سوره شمس

(وَ لَا يَخَافُ عُقْبَاهَا) (و او هرگز از فرجام مجازات ستمگران، باک ندارد.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: ضمير در اين آيه يا به دمدمه بر مى‌گردد، و يا به تسويه و واو براى استيناف است، و يا واو حاليه است، و معنايش اين است كه: پروردگار ثمود از عاقبت دمدمه آنان و يا تسويه ايشان پروايى نكرد، آن چنان كه پادشاهان و مستكبرين از عاقبت وخيم عقاب دشمنان خود و آثار سوء آن پروا و دلواپسى مى‌كنند، براى اين‌كه پادشاهان نمى‌دانند عاقبت اين عقابشان چيست، و چه آثارى به جاى مى‌گذارد، ولى خداى تعالى مى‌داند عاقبت عقابش چيست، همان است كه خودش اراده كرده، و مطابق با فرمان و اذن خود او است، بنابر اين‌ آيه مورد بحث قريب المعناى با آيه زير است كه مى‌فرمايد: (لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ)
بعضى‌ گفته‌اند: ضمير در(لا يخاف)- نمى‌ترسد به همان فرد اشقاى ثمود- قدار بن سالف- بر مى‌گردد، و معنايش اين است كه كشنده ناقه از عاقبت وخيم عمل خود نمى‌ترسد.
بعضى‌ ديگر گفته‌اند: ضمير در (لا يخاف) به صالح (علیه‌السلام) و ضمير در (عقبيها) به (دمدمه) بر مى‌گردد، و معنايش اين است كه صالح از عاقبت دمدمه آن قوم نمى‌ترسيد، براى اين‌كه به نجات خود اطمينان داشت، و وجه ضعف اين دو قول روشن است. (دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: )


۱. رعد/سوره۱۳، آیه۲۴.    
۲. ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱۱.    
۳. شمس/سوره۹۱، آیه۱۵.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۵.    
۵. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۱۲۴-۱۲۵.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۲۰۹.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۴، ص۵۳.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۷۴.    
۹. رعد/سوره۱۳، آیه۲۴.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۵۲.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۴۷۳.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۴۶.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۵۶.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۴۵.    
۱۵. ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱۱.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۵۰.    
۱۷. آلوسی، شهاب الدین، تفسیر روح المعانی، ج۲۸، ص۷۹.    
۱۸. آلوسی، شهاب الدین، تفسیر روح المعانی، ج۲۸، ص۷۹.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۴۱۰.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۴۱.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۷۹.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۱۲.    
۲۳. شمس/سوره۹۱، آیه۱۵.    
۲۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۹۵.    
۲۵. انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۳.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۰۲.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۹۹.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۲۰.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۶.    



مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه‌، بر گرفته از مقاله «عُقْبی‌»، ص۳۸۶.    






جعبه ابزار