• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عقب (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: عقب (مفردات نهج البلاغه (جلد ۲))
مقالات مرتبط: عقب - به فتح عین (مفردات‌قرآن)، عَقِب (لغات‌قرآن).


عَقِب (به فتح عین و کسر قاف) از واژگان نهج البلاغه به معنای پاشنه است. این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند: عُقْب و عُقبی (به ضم عین) به معنای عاقبت و آخر و نتیجه، عاقِبت (به کسر قاف) به معنای پایان، عِقاب (به کسر عین) به معنای عذاب، تَعقیب (به فتح عین) به معنای انجام دادن کاری در پی کاری و اِعتِقاب (به کسر الف و تاء) به معنای حبس کردن است. حضرت علی (علیه‌السلام) در مذمت یاران و شهادت از این واژه استفاده نموده است.


عَقِب
[۱] قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۷۳۲.    
[۲] طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۲۷.    
به معنای پاشنه آمده است. به‌ طور استعاره به نسل و فرزند نیز عقب گفته می‌شود. «عُقْب و عُقبی» (بر وزن قفل و کبری) به معنای عاقبت و آخر و نتیجه است. «عاقِبت» به معنای پایان است، خواه بد باشد یا خوب.
[۳] طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۲۷.    
«عِقاب، عُقوبت و مُعاقِبه» عذاب.
[۴] شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۵۹۶.    
«تَعقیب» انجام دادن کاری در پی کاری «اعقاب» در پی آوردن.
[۵] شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۵۹۴.    
«اِعتِقاب» به معنای حبس کردن آمده است. «و اعْتَقَبَ السِّلْعَةَ: حَبَسَها»
[۶] فیروز آبادی، مجد الدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۱۱۷.    


امام (صلوات‌الله‌علیه) در مذمت یاران فرموده است: «مَعْرِفَةً -وَاللهِ- جَرَّتْ نَدَماً، وَأَعقَبَتْ سَدَماً.»
[۷] السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۰، خطبه ۲۷.    
[۸] عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۶۶، خطبه ۲۷.    
[۹] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۷۰، خطبه ۲۷.    
«‌ای کاش شما را نمی‌شناختم، شناختنی که به خدا قسم ندامت پیش آورد و غم و غصّه را در پی داشت.»
[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۷.    
[۱۱] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۶۹.    
(شرح‌های خطبه:
[۱۲] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۴.    
[۱۳] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۲، ص۱۶۷.    
[۱۴] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۴۰۰.    
[۱۵] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۷۵.    
)
درباره شهادت خویش فرموده است: «وَ سَتُعْقَبُونَ مِنِّي جُثَّةً خَلَاءً: سَاكِنَةً بَعْدَ حَرَاكٍ، وَ صَامِتَةً بَعْدَ نُطْقٍ»
[۱۶] السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۱۴، خطبه ۱۴۹.    
[۱۷] عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۴۶، خطبه ۱۴۵.    
[۱۸] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۰۷، خطبه ۱۴۹.    
«به زودی نگه‌داشته می‌شوید بعد از من (می‌ماند برای شما از من) جسدی بی‌روح که بعد از حرکت آرام گشته و بعد از گویایی دم فرو بسته است.»
[۱۹] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۱۵.    
[۲۰] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۸۳.    
(شرح‌های خطبه:
[۲۱] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۸۹.    
[۲۲] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۷۱۵.    
[۲۳] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۱۲۳.    
[۲۴] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۱۲۳.    
)
در وصف مغول فرموده است: «يَلْبَسُونَ السَّرَقَ وَالدِّيبَاجَ وَيَعْتَقِبُونَ الْخَيْلَ الْعِتَاقَ»
[۲۵] السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص، خطبه ۱۲۸.    
[۲۶] عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۴، خطبه ۱۲۴.    
[۲۷] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۸۶، خطبه ۱۲۸.    
«اسبان عتیق و اصیل را یدک می‌کشند.»
[۲۸] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷۷.    
[۲۹] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۵۴.    
(شرح‌های خطبه:
[۳۰] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۵۴.    
[۳۱] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۳۵۸.    
[۳۲] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۲۱۱.    
[۳۳] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۲۱۶.    
) محمد عبده گوید: حبس و منع می‌کنند اسبان اصیل را از دیگران.
[۳۴] عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۴، خطبه ۱۲۴.    
و شاید منظور نگاهداری باشد یعنی اسبان اصیل را نگاه‌داری می‌کنند.
راجع به آثار وضعی کار خوب فرموده است: «أَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِي عَقِبِكُمْ.»
[۳۵] السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص، حکمت ۲۵۵.    
[۳۶] عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۲۱۷، حکمت ۲۶۴.    
[۳۷] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۲۱، حکمت ۲۶۴.    
«به فرزندان دیگران نیکی کنید تا در فرزندان خودتان مراعات کرده شوید»
[۳۸] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۰۳.    
[۳۹] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۲.    
(شرح‌های حکمت:
[۴۰] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۲.    
[۴۱] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۲۴۱.    
[۴۲] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۳۴۸.    
[۴۳] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۱۵۲.    
) یعنی مردم نیز در اثر کار شما فرزندان شما را نیکی کنند.
در تشویق به جنگ فموده است: «وَاسْتَحْيُوا مِنَ الْفَرِّ، فَإِنَّهُ عَارٌ فِي الاَْعْقَابِ، وَنَارٌ يَوْمَ الْحِسَابِ»
[۴۴] السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۱۲۶، خطبه ۶۵.    
[۴۵] عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۱۱۱، خطبه ۶۴.    
[۴۶] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۹۷، خطبه ۶۶.    
«از فرار کردن شرم کنید آن عار و ننگ است در نسل‌ها و فرزندان و آتش است در روز قیامت.»
[۴۷] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۲۹.    
[۴۸] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۸۳.    
(شرح‌های خطبه:
[۴۹] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۸۸.    
[۵۰] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۳، ص۱۰۱.    
[۵۱] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۵، ص۲۶.    
[۵۲] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۵، ص۱۷۳.    
)

موارد زیادی از این ماده در نهج البلاغه آمده است.


۱. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۷۳۲.    
۲. ↑ طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۲۷.    
۳. ↑ طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۲۷.    
۴. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۵۹۶.    
۵. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۳، ص۵۹۴.    
۶. ↑ فیروز آبادی، مجد الدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۱۱۷.    
۷. ↑ السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۰، خطبه ۲۷.    
۸. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۶۶، خطبه ۲۷.    
۹. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۷۰، خطبه ۲۷.    
۱۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۷.    
۱۱. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۶۹.    
۱۲. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۴.    
۱۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۲، ص۱۶۷.    
۱۴. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۴۰۰.    
۱۵. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۷۵.    
۱۶. ↑ السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۱۴، خطبه ۱۴۹.    
۱۷. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۴۶، خطبه ۱۴۵.    
۱۸. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۰۷، خطبه ۱۴۹.    
۱۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۱۵.    
۲۰. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۸۳.    
۲۱. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۸۹.    
۲۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۷۱۵.    
۲۳. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۱۲۳.    
۲۴. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۱۲۳.    
۲۵. ↑ السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص، خطبه ۱۲۸.    
۲۶. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۴، خطبه ۱۲۴.    
۲۷. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۸۶، خطبه ۱۲۸.    
۲۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷۷.    
۲۹. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۵۴.    
۳۰. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۵۴.    
۳۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۳۵۸.    
۳۲. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۲۱۱.    
۳۳. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۸، ص۲۱۶.    
۳۴. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۴، خطبه ۱۲۴.    
۳۵. ↑ السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص، حکمت ۲۵۵.    
۳۶. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۲۱۷، حکمت ۲۶۴.    
۳۷. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۲۱، حکمت ۲۶۴.    
۳۸. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۰۳.    
۳۹. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۲.    
۴۰. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۲.    
۴۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۲۴۱.    
۴۲. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۳۴۸.    
۴۳. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۱۵۲.    
۴۴. ↑ السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۱۲۶، خطبه ۶۵.    
۴۵. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۱۱۱، خطبه ۶۴.    
۴۶. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۹۷، خطبه ۶۶.    
۴۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۲۹.    
۴۸. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۸۳.    
۴۹. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۸۸.    
۵۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۳، ص۱۰۱.    
۵۱. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۵، ص۲۶.    
۵۲. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۵، ص۱۷۳.    


• قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عقب»، ج۲، ص۷۳۹.    


رده‌های این صفحه : مفردات نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 149 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 27 نهج البلاغه
جعبه ابزار