• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَقِب (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَقِب (به فتح عین و کسر قاف) از واژگان قرآن کریم به معنای پاشنه است
به‌طور استعاره به فرزند و نسل گفته می‌شود.
جمع آن اَعْقاب است.
مشتقات عَقِب که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
عَقِبِهِ‌ (به فتح عین، کسر قاف و باء) به معنای نسل،
أَعْقابِكُمْ‌ (به فتح همزه و سکون عین) به معنای برگشتن به عقب و حالت اولی،
عَقِبَيْهِ‌ (به فتح عین و باء، کسر قاف ) به معنای برگشتن به راه اول،
أَعْقابِنا (به فتح همزه و سکون عین) به معنای برگشتن به عقب است.


عَقِب به معنای پاشنه است.
به‌طور استعاره به فرزند و نسل گفته می‌شود.
«انْقَلَب عَلى‌ عَقِبَيْهِ‌» به صيغه تثنيه يعنى بر دو پاشنه خويش بگرديد مراد از آن رجوع به حالت اوليه است.
راغب گويد: «رَجَعَ عَلى‌ عَقِبِهِ‌» يعنى برگشت «انْقَلَبَ عَلى‌ عَقِبَيْهِ‌» يعنى به حالت اولى برگشت.
جمع آن اَعْقاب است.


به مواردی از عَقِب که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - عَقِبِهِ‌ (آیه ۲۸ سوره زخرف)

(وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي‌ عَقِبِهِ‌ ...)
«ابراهیم كلمه توحید را در نسل خويش باقى گذاشت.»

۲.۲ - أَعْقابِكُمْ‌ (آیه ۱۴۴ سوره آل عمران)

(أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى‌ أَعْقابِكُمْ‌ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى‌ عَقِبَيْهِ‌ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً)
يعنى: «اگر پيغمبر بميرد يا كشته شود شما به حالت اول خويش (كه بت‌پرستی باشد) برخواهيد گشت؟! هر كه به حالت اولى‌ (و کفر) باز گردد ابدا به خدا ضررى نخواهد رساند.»

۲.۳ - أَعْقابِنا (آیه ۷۱ سوره انعام )

(وَ نُرَدُّ عَلى‌ أَعْقابِنا بَعْدَ إِذْ هَدانَا اللَّهُ‌)
(و به اين ترتيب، به عقب برگرديم بعد از آن‌كه خداوند ما را هدایت كرده است.)

۲.۴ - عَقِبَيْهِ‌ (آیه ۴۸ سوره انفال)

(نَكَصَ عَلى‌ عَقِبَيْهِ‌)
يعنى: «به راه اولى برگشت و فرار كرد.»

۲.۵ - أَعْقابِكُمْ‌ (آیه ۶۶ سوره مؤمنون)

(فَكُنْتُمْ عَلى‌ أَعْقابِكُمْ‌ تَنْكِصُونَ‌)
يعنى: «چون آیات من خوانده می‌شد به قهقرى بر می‌گشتيد و حاضر به قبول نبوديد.»
در این آیه‌ ظاهرا مراد از آن استکبار و عدم قبول است، كه آيه درباره کفّار گفتگو می‌كند.

۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۱.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۵.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۲۷.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۵.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۵.    
۶. زخرف/سوره۴۳، آیه۲۸.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۴۳.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۹۶.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۰۸.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۶۹.    
۱۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۴۴.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۵۵.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۷.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۵۰.    
۱۶. انعام/سوره۶، آیه۷۱.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۳۶.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۲۰۴.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۱۴۳.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۱۴۳.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۴۹۳.    
۲۲. انفال/سوره۸، آیه۴۸.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۱۲۸.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۹۷.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۳۴.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۴۳.    
۲۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۶۶.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۶.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۶۱.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۴۴.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۶۴.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۷۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عقب»، ج۵، ص۲۱.    






جعبه ابزار