عُسْر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عُسْر (به ضم عین و سکون سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای دشواری و نقیض
یسر است.
عَسِر (بر وزن کتف، به فتح عین و کسر سین) و
عَسیر (به فتح عین و کسر سین) هر دو وصف و به معنی صعب و دشوار هستند. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
تَعاسُر (به فتح تاء و ضم سین) به معنای اشتداد و دشوار شدن،
عُسْرة (به ضم عین و سکون سین) به معنای دشواری در وجود مال و
عُسْری (به ضم عین و سکون سین) مؤنث اعسر به معنای سخت‌تر است.
عُسْر به معنای دشواری و نقیض یسر است.
عَسِر و
عَسیر هر دو وصف و به معنی صعب و دشوار هستند. «یوم عسر و یوم عسیر» یعنی روز دشوار و شوم.
(فَاِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً) (آرى به يقين با سختى آسانى است.)
(سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً) (...
خداوند به زودى بعد از سختی‌ها آسانى قرار مى‌دهد.)
(یَقُولُ الْکافِرُونَ هذا یَوْمٌ عَسِرٌ) (...
کافران مى‌گويند: «امروز روز سخت و دردناكى است!)
(وَ کانَ یَوْماً عَلَی الْکافِرِینَ عَسِیراً) (...و آن روز، روز سختى براى كافران خواهد بود!)
تَعاسُر به معنای اشتداد و دشوار شدن است. «تعاسر علیه الامر: اشتد و صار عسیرا»
(وَ اِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ اُخْری) «اگر به زحمت و دشواری افتادید، پدر مرضعه دیگری برای طفل می‌جوید.»
ظاهرا مراد از تعاسر در آیه آن است که مادر اصلی درباره اجرت رضاع پدر را به فشار اندازد.
عُسْرة به قول
راغب اصفهانی دشواری در وجود مال است
و آیه
(وَ اِنْ کانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ اِلی مَیْسَرَةٍ) (و اگر بدهكار، قدرتِ پرداخت نداشته باشد، او را تا هنگام توانايى، مهلت دهيد...)
مؤید اوست و شاید مراد از ساعة عسرة در
(وَ الْاَنْصارِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ فِی ساعَةِ الْعُسْرَةِ) (...و
انصار، كه در زمان عسرت و شدّت در
جنگ تبوک از او پيروى كردند...)
وقت کم‌یابی مال باشد.
الصحاح نیز مثل راغب اصفهانی گفته ولی
شیخ طبرسی و
فیروزآبادی آن‌را مطلق دشواری و صعوبة الامر گفته‌اند
و آیه دوم درباره ماجرای تبوک است و در آن سختی فقط از جهت مال نبود بلکه از جهت
عطش و حرارت هوا و غیره نیز بود.
عُسْری مؤنث اعسر است
(وَ اَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنی • وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنی • فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْری) یعنی «آنکه از
انفاق بخل ورزد و در اثر بخل
ثروت و بی‌نیازی جوید و وعده بهتر خدا را تکذیب کند، او را به حالت سخت‌تری آماده می‌کنیم. (که مثلا عدم
شرح صدر بر
ایمان و مهیّا بودن به عذاب باشد).»
«العسری» در آیه موصوفی دارد مثل حالت و نظیر آن.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عسر»، ج۴، ص۳۴۹-۴۵۰.
