تَعاسَرتُم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَعاسَرتُم:
(وَ اِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ اُخْری) تَعاسَرتُم: واژه
«تَعاسُر» یعنی «به یکدیگر سخت گرفتن» است. در اصل از مادّه
«عسر» (بر وزن قفل) به معنی «سختی و دشواری» گرفته شده است.
آیه مورد بحث درباره
زنان مطلقه و سختگیری
زوج و
زوجه بر سر شیردهی
فرزند است، آنجا که می‌گوید:
«... و اگر هرکدام بر دیگری سخت گرفتید و به
توافق نرسیدید زن دیگری می‌تواند شیر دادن آن بچه را برعهده گیرد تا کشمکش‌ها ادامه نیابد.»
اشاره به این که اگر اختلاف‌ها به طول انجامید خود را معطّل نکنید و
کودک را به دیگری بسپارید، در درجه اول حق
مادر بود که این فرزند را شیر دهد، اکنون که با سختگیری و کشمکش این امر امکان‌پذیر نیست نباید منافع کودک را به دست فراموشی سپرد، باید آن را به عهده دایه گذارد.
به مواردی از کاربرد
تَعاسَرتُم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(اَسْکِنوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَکَنتُم مِّن وُجْدِکُمْ وَ لا تُضارّوهُنَّ لِتُضَیِّقوا عَلَیْهِنَّ وَ اِن کُنَّ اولاتِ حَمْلٍ فَاَنفِقوا عَلَیْهِنَّ حَتَّی یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَاِنْ اَرْضَعْنَ لَکُمْ فَآتوهُنَّ اُجورَهُنَّ وَ اْتَمِروا بَیْنَکُم بِمَعْروفٍ وَ اِن تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ اُخْرَی) (آن‌ها زنان مطلّقه را هرجا که خودتان
سکونت دارید و در توانایی شماست سکونت دهید و به آن‌ها
زیان نرسانید تا آن‌ها را در تنگنا قرار دهید و مجبور به ترک
منزل شوند و اگر باردار باشند،
نفقه آن‌ها را بپردازید تا
وضع حمل کنند و اگر برای شما فرزند را شیر می‌دهند،
پاداش آن‌ها را بپردازید و درباره شیر دادن فرزند به طور شایسته با یکدیگر
مشاوره کنید و اگر به توافق نرسیدید،
زن دیگری او را شیر خواهد داد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ اِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ اُخْری) هر چند معنای تحت اللفظی این جمله این است که اگر یکی از شما خواست به طرف دیگر ضرر برساند و اختلافتان برطرف نگردید، به زودی زنی دیگر غیر از مادر طفل او را شیر خواهد داد، ولی منظور این است که باید به زودی و قبل از آنکه کودک
گرسنه شود، زنی دیگر آن کودک را شیر دهد.
(اِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا) (مسلّماً با
سختی آسانی است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(اِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً) این جمله
تاکید آیه قبل و تثبیت آن است. ولی بعضی
گفته‌اند: جمله‌ای است استینافی و
مفسرین گفته‌اند: این دو آیه دلالت دارد بر اینکه با یک عسر دو
یسر هست و این گفتار ناشی از یک قاعده‌ای است که می‌گوید: کلمه‌ای که الف و لام بر سر دارد و به اصطلاح معرفه است، اگر در کلامی تکرار شود، منظور از آن همان کلمه اول است و هر دو کلمه یک چیز را می‌رسانند، ولی اگر
نکره باشد دومی معنا و منظوری غیر منظور اولی را افاده می‌کند، مثلا اگر بگویی: اذا اکتسبت الدرهم -یا: درهما- فانفق الدرهم معنایش این است که وقتی درهمی -یک درهم- کاسبی کردی، همان درهم را خرج کن و اما اگر بگویی اذا اکتسبت درهما فانفق درهما معنایش این است که اگر درهمی را کسب کردی، درهمی را خرج کن و در این جمله منظور این است که درهمی را خرج کن، لیکن این قاعده کلیت ندارد.
تنوینی که در کلمه یسرا است به قول بعضی
برای بزرگداشت یسر است و می‌فهماند با هر عسر، یسری گرانقدر می‌آید، ولی به نظر ما تنوین تنویع است و می‌خواهد بفرماید با هر دشواری نوعی گشایش هست و منظور از کلمه مع با واقع شدن یسر به دنبال عسر است، نه اینکه منظور از معیت این باشد که یسر و عسر در زمان واحد تحقق می‌یابد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تَعاسَرتُم»، ج۳، ص۱۶۸-۱۶۹.
