عَظْم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَظْم:
(قالَ رَبِّ اِنّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنّی) عَظْم: به معنی
«استخوان» است
و کلمه «عظیم» که صفت از آن است به مناسبت بزرگی حیوانات به واسطه بزرگی استخوان‌بندی آن‌هاست، سپس برای هر چیز بزرگ استعاره آورده شده است.
واژه «عَظْم» به
«عظام» جمع بسته می‌شود، چنان که در آیه ۳
سوره قیامت می‌خوانیم:
(اَ یَحْسَبُ الْاِنْسانُ اَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ) «آیا
انسان می‌پندارد که استخوان‌های او را جمع نخواهیم کرد؟»
به موردی از کاربرد
عَظْم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قالَ رَبِّ اِنّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنّی وَ اشْتَعَلَ الرَّاْسُ شَیْبًا وَ لَمْ اَکُن بِدُعائِکَ رَبِّ شَقیًّا) (گفت: «پروردگارا! استخوانم سست شده و شعله پیری سرم را فراگرفته و من هرگز در دعای تو ای پروردگار من، از
اجابت محروم نبوده‌ام.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(قالَ رَبِّ اِنّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنّی... ) اگر کلمه
رب را جلوتر آورد برای استرحام بوده و خواسته در
مقدمه دعا، دریای
رحمت خدا را به خروش آورد و بعد
دعا کند و اگر با کلمه ان مطلب خود را تاکید کرد برای این است که برساند حاجتش به داشتن فرزند حاجتی است مبرم و حیاتی و کلمه
وهن به معنای
ضعف و نقصان نیرو است و اگر این ضعف خود را به استخوان‌هایش اختصاص داد برای این است که آدمی در تمامی حرکت‌ها و سکون‌هایش بر آن قرار می‌گیرد و اگر نگفت استخوان‌هایم و یا استخوانم برای این است که ضعف را به جنس استخوان نسبت دهد و هم اینکه اجمالی باشد برای تفصیل بعد.
در روایتی آمده است که یکی از
مشرکان که در همسایگی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) زندگی می‌کرد به نام «علی بن ابی ربیعه» خدمت حضرت آمد و از
روز قیامت سؤال کرد که چگونه است و کی خواهد بود؟ سپس افزود: اگر آن روز را من با چشم خودم ببینم باز تصدیق تو نمی‌کنم و به تو
ایمان نمی‌آورم! آیا ممکن است
خداوند این استخوان‌ها را جمع‌آوری کند؟ این باورکردنی نیست. این جا بود که
آیه فوق نازل شد و به او پاسخ گفت و لذا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره این مرد
لجوج معاند فرمود: «خداوندا
شر این
همسایه بد را از من دور کن.»
نظیر این معنی در آیات دیگر قرآن نیز به چشم می‌خورد، از جمله در آیه ۷۸
سوره یس می‌خوانیم:
یکی از
منکران معاد قطعه استخوان پوسیده‌ای را به دست گرفته بود و به پیغمبر می‌گفت: «چه کسی این استخوان‌ها را زنده می‌کند در حالی که پوسیده است؟»
اما ببینیم چرا مخصوصا روی استخوان‌ها تکیه شده است؟ این به خاطر آن است که اولا دوام استخوان بیش از سایر اعضا می‌باشد و لذا هنگامی که بپوسد و خاک شود و ذرات غبارش پراکنده گردد امید بازگشت آن در نظر افراد سطحی کم‌تر است. ثانیا استخوان مهم‌ترین رکن بدن انسان می‌باشد، چرا که ستون‌های بدن را استخوان‌ها تشکیل می‌دهند و تمام حرکات و جابجایی و فعالیت‌های مهم بدن به وسیله استخوان‌ها انجام می‌گیرد، کثرت و تنوع و اشکال و اندازه‌های مختلف استخوان‌ها در بدن انسان از عجایب
خلقت خداوند محسوب می‌شود و ارزش یک مهره کوچک پشت انسان هنگامی ظاهر می‌شود که از کار بیفتد و می‌بینیم که تمام بدن را فلج می‌کند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَظْم»، ج۳، ص۱۹۶-۱۹۷.
