• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَصَب (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَصَب (به فتح عین و صاد) از واژگان نهج البلاغه به معنای رگ است. این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند: مَعْصُوب (به فتح میم و ضم صاد) به معنای بسته شده با رگ و عُصْبَة (به ضم عین و فتح باء) به معنای جماعت فشرده در کمک همدیگر. حضرت علی (علیه‌السلام) درباره تکلیف و وظائف و عثمان و ... از این واژه استفاده نموده است.



عَصَب (بر وزن شرف) به معنای رگ آمده است.
مَعْصُوب به معنای بسته شده با رگ آمده است. آن گاه به هر بستن عصب گفته‌اند. «یوم عصیب» روز شدید، گویی با مشکلات جمع و بسته شده است. عُصْبَة به معنای جماعت فشرده در کمک همدیگر است. (مفردات راغب)


امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره تکلیف و وظائف فرموده است: «فَاتَّقُوا اللهَ عِبَادَ اللهِ... وَقُومُوا بِمَا عَصَبَهُ بِكُمْ» (و به آنچه از وظايف براى شما تعيين كرده است قيام نماييد.) (شرح‌های خطبه: ) «عصبه لکم» یعنی بر شما بسته و الزام کرده است، از وجوب به بسته شدن تعبیر آورده است.
درباره خون عثمان به معاویه می‌نویسد: «فَطَلَبْتَنِي بِمَا لَمْ تَجْنِ يَدِي وَلاَ لِسَانِي، وَعَصَيْتَهُ أَنْتَ وأَهْلُ الشَّامِ بِي» «مطالبه کردی از من آنچه را که نه دستم جنایت کرده و نه زبانم و بستی خون عثمان را به من تو و اهل شام (شرح‌های نامه: )
عصبه (بر وزن عقبه) یعنی قرابت است از طرف پدر که به انسان بسته شده و از او حمایت می‌کنند «عصبیّة» به معنی دفاع و حمایت از آن است ولی در اصطلاح تعصّب و عصبیّته: عدم قبول حق است در وقت ظهور دلیل بنابر میل به یک طرف، در لغت آمده: «التعصّب: عدم قبول الحق عند ظهور الدلیل بناء علی میل الی جانب» و آن در انسان بسیار خطرناک است که در خطبه قاصعه بارها فرموده است.
درباره تکبّر فرموده است: «فَإِنَّكُمْ تَتَعَصَّبُونَ لاَِمْر مَا يُعْرَفُ لَهُ سَبَبٌ وَلاَ عِلَّةٌ. أَمَّا إِبْلِيسُ فَتَعَصَّبَ عَلَى آدَمَ لاَِصْلِهِ... فَإنْ كَانَ لاَ بُدَّ مِنَ الْعَصَبِيَّةِ، فَلْيَكُنْ تَعَصُّبُهُمْ لِمَكَارِمِ الْخِصَالِ، وَمَحَامِدِ الاَْفْعَالِ» «شما تعصّب می‌کنید برای کاری که نه سببی بر آن شناخته شده است و نه علّتی، امّا ابلیس بر آدم تعصّب کرد و سجده ننمود برای اصل و ماده خلقتش، و اگر لا بدّ باید تعصّب داشته باشید پس در اخلاق پسندیده و کارهای خوب داشته باشید.» (شرح‌های خطبه: )
و در همین خطبه درباره شیطان فرموده است: «فَعَدُوُّ اللهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِينَ، وَسَلَفُ الْمُسْتَكْبِرِينَ، الَّذِي وَضَعَ أَسَاسَ الْعَصَبِيَّةِ، وَنازَعَ اللهَ رِدَاءَ الْجَبْرِيَّةِ.» «دشمن خدا پیشوای متعصبین و گذشته مستکبرین است که سنگ عصبیت را بنا نهاد و با خدا در جبروتش به نزاع برخاست.» (شرح‌های خطبه: )
در خطبه ۱۶۵ درباره خلقت طاووس فرموده است: «أَوْ كَمُونِقِ عَصْبِ الَيمَنِ» (همچون پرده‌هاى رنگارنگ يمنى است.) (شرح‌های خطبه: ) «عَصْبِ الَيمَنِ» نوعی «برد یمانی» منقوش است.
در غریب ۴ فرموده است: «إِذَا بَلَغَ النِّسَاءُ نَصَّ الْحِقَاقِ فَالْعَصَبَةُ أَوْلَى» (زنان هنگامى كه به حدّ كمال رسيدند، خويشاوندان پدرى مقدّمند.) (شرح‌های غریب: ) معنای آن در «حقاق» گذشت که منظور دخالت اقوام پدری در ازدواج زن است.


مواردی زیادی از این ماده در نهج البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۷۲۱.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۲۲.    
۳. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن-دار القلم، ج۱، ص۵۶۸.    
۴. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۲، ص۱۲۳.    
۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۲، خطبه ۲۴.    
۶. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۵۹، خطبه ۲۴.    
۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۶۶، خطبه ۲۴.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۹.    
۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۸.    
۱۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۳.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۲، ص۷۳.    
۱۲. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۳، ص۳۴۵.    
۱۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۳۳۱.    
۱۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص، نامه ۵۵.    
۱۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص، نامه ۵۵.    
۱۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۴۶، نامه ۵۵.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۹۷.    
۱۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۱۶.    
۱۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۱۷.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۱، ص۱۷۵.    
۲۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۳۳۰.    
۲۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۴، ص۲۰۷.    
۲۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۳، ص۵۶۱.    
۲۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۶۵، خطبه ۱۹۲.    
۲۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۷۴، خطبه ۱۸۷.    
۲۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۹۵، خطبه ۱۹۲.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۵۹.    
۲۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۸۹.    
۲۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۹۳.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۴۴۴.    
۳۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۳۶۴.    
۳۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۶۷.    
۳۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۴۹، خطبه ۱۹۲.    
۳۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص، خطبه ۱۸۷.    
۳۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص، خطبه ۱۹۲.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۴۵.    
۳۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج،۴ ص۴۰۱.    
۳۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۱۰.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۳۵۸.    
۴۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۲۷۲.    
۴۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۲۷.    
۴۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۶۵، خطبه ۱۶۵.    
۴۳. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۸۹، خطبه ۱۶۳.    
۴۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۳۷، خطبه ۱۶۵.    
۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۶۳.    
۴۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۵۹.    
۴۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۶۵.    
۴۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۶، ص۳۷۸.    
۴۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۵۶.    
۵۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۲۷۱.    
۵۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۳۵، قریب ۴.    
۵۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الاستقامة، ج۳، ص۲۱۲، قریب ۴.    
۵۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۱۸، قریب ۴.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۹۷.    
۵۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۳۲.    
۵۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۳۲.    
۵۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۴، ص۱۷۹.    
۵۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۳۳۴.    
۵۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۱۰۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عصب»، ج۲، ص۷۲۱.    






جعبه ابزار