عمررضا کحّاله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عمررضا کحاله نویسنده، محقق، و زندگینامه‌نویس مشهور عرب، اهل
سوریه بود.
عمررضا کحاله نویسنده، محقق، و زندگینامه‌نویس مشهور عرب در
سال ۱۳۲۳ق./۱۹۰۵ در القیمریه، یکی از محله‌های قدیمی
دمشق در خانواده‌ای بازرگان به دنیا آمد. دوره‌های ابتدایی و متوسطه را در مدرسه‌های تجاریه، سلطانیه، و عنبر گذارند. بعد از آن مدت یکسال در دانشگاه وطنیه در عالیه، از توابع
لبنان تحصیل کرد. سپس به دمشق بازگشت و در مدرسه آباءالعازاریین و مدرسه بطریرکیه در دمشق به تحصیل ادامه داد. وی علوم اسلامی و
زبان عربی را نزد برخی استادان برجسته دمشق آموخت و مدتی نیز در بعضی مدارس ابتدایی دمشق به تدریس پرداخت.
عمررضا در ۱۲۹۷، در ۲۲ سالگی و به درخواست عمویش، خیری کحاله، به تبعیت از سنت خانوادگی به کار
تجارت روی آورد و به اقتضای این حرفه به ممالک مختلف از جمله
انگلستان،
نیجریه، و سیرالئون
سفر کرد و مدت یکسال و هفت ماه در شهر فری‌تاون، از شهرهای سیرالئون اقامت گزید. وی در این سرزمین‌ها به بررسی خلقیات مردمان این نواحی پرداخت. این مطالعات به درک وی از تحولات اجتماعی این جوامع کمک مؤثری کرد.
کحاله در ۱۹۲۹ به دمشق بازگشت و در آنجا سلسله مقالاتی نگاشت که در روزنامه الفبا به صاحب امتیازی یوسف‌العیسی به چاپ رسید. در همان سال استاد
محمدعلی کردعلی، وزیر معارف سوریه و رئیس مجمع‌العلمی العربی، از وی برای ایراد سلسله سخنرانی‌هایی دعوت کرد.
بعد از آن در کتابخانه ظاهریه مشغول به‌کار شد. محیط کتابخانه بهترین فرصت و زمینه را برای مطالعات و تحقیقات تاریخی و اجتماعی وی فراهم آورد. در طول ۳۲ سال اشتغالش در این کتابخانه، چه در سمت کتابدار و چه مدیر کتابخانه، با شمار کثیری از دانشمندان، ادیبان، و ناقدان، اعم از شرقی و غربی آشنا شد. این آشنایی در جهت‌دهی به مطالعات وی تاثیر زیادی داشت. عمررضا سپس به مجمع‌العلمی العربی، در دمشق پیوست و در آنجا برای ۴۰ مجلد از مجله این مجمع فهرست‌هایی تهیه کرد.
عمررضا به عضویت شماری از انجمن‌های علمی و ادبی درآمد که اهم آنها عبارتند از: المجلس الاعلی للعلوم والمجلس الاعلی للفنون، و الآداب والعلوم اجتماعیه (هر دو واقع در دمشق)، المجمع العلمی العراقی، الجمعیه المصریه للدراسات التاریخیه، المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیه بمصر، و مجمع البحوث الاسلامیه بالازهر الشریف، و جمعیه‌التراث العلمی بحلب.
در ۱۹۶۶ به پاس مشارکتش در مباحثات علمی از سوی مجلس اعلای علوم در دمشق، در نهمین دوره هفته معلم از او تقدیر به‌عمل آمد. در ۱۹۸۰ق. به پاس تلاش‌های علمی‌اش در عرصه تحقیق و تالیف به دریافت نشان درجه اول علمی
سوریه نایل شد.
از این نویسنده پرکار و پرآوازه عرب حدود ۷۰ اثر باقی مانده است.
معجم‌المؤلفین و مستدرک آن، مهم‌ترین اثر اوست. کحاله در این کتاب شرح حال افرادی را که از قدیمی‌ترین روزگار تا زمان مؤلف، به زبان عربی کتاب نوشته‌اند، آورده است. در این اثر ارزنده که در حکم زندگینامه علمی دانشوران عربی‌نویس به‌شمار می‌آید، تاکید نویسنده بیشتر بر شرح حال نویسندگان کشورهای سوریه، لبنان،
فلسطین،
مصر، و
عربستان سعودی بوده است. کتاب با سرگذشت
ابان بن تغلب از اصحاب
امام باقر (علیه‌السّلام) و
امام صادق (علیه‌السّلام) آغاز، و با سرگذشت
یوهن بورکهارت (مستشرق اروپایی) خاتمه می‌یابد. این کتاب در ۱۵ جلد در دمشق بین سال‌های ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱ و سپس در بیروت به صورت افست چاپ شده است. تکمله‌ها و ذیل‌هایی بر این کتاب نوشته‌اند از جمله: ۱) تکمله معجم المؤلفین از محمدخیر رمضان یوسف، وی کسانی که صاحب تالیف به زبان عربی بوده‌اند یا به پژوهش در این حوزه پرداخته‌اند و در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۱۵ق. از دنیا رفته‌اند، را معرفی کرده است؛ ۲) کشاف معجم المؤلفین لکحاله از فراج عطا سالم در دو قسمت، در قسمت اول، وی فهرستی از اعلام و بزرگانی که ذکرشان در معجم‌المؤلفین آمده، و در قسمت دوم فهرست کتاب‌هایی را که در معجم‌المؤلفین به آنها اشاره شده، آورده است.
بعضی دیگر از آثار مهم کحاله عبارتند از: اعلام‌النساء فی عالم العرب والاسلام، معجم‌المصنفی الکتبه العربیه فی‌التاریخ و التراجم و الجغرافیا و الرحلات، معجم قبائل العرب القدیمه و الحدیثه، التاریخ و الجغرافیه فی‌العصور الاسلامیه، الادب العربی فی‌الجاهلیه والاسلام، جغرافیه شبه جزیره العرب، العالم الاسلامی، افریقیه الغربیه البریطانیه، سیف‌الله خالد بن الولید.
عمررضا کحاله در اواخر ۱۴۰۸ق./۱۹۸۷ در دمشق درگذشت و در مقبره باب الصغیر
دمشق دفن شد.
(۱) آل‌جندی، ادهم، اعلام الادب و الفن، دمشق، ۱۹۵۴-۹۵۸م_ ۱۳۳۳-۱۳۳۷.
(۲) علاونه، احمد، ذیل الاعلام: قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستغربین و المستشرقین، جده: دارالمناره، ۱۹۹۸م_ ۱۴۱۸ق_ ۱۳۷۶.
(۳) فرفور، محمد عبدالطیف صالح، اعلام دمشق فی‌القرن الرابع عشر الهجری، دمشق، دارالملاح، ۱۹۸۷م.
(۴) کحاله، عمررضا، المستدرک علی معجم المؤلفین، بیروت: مؤسسه الرساله، ۱۹۸۸م.
(۵) یوسف، محمد خیر رمضان، تتمه الاعلام للزرکلی، بیروت: دار ابن خرم، ۱۹۹۸م.
سایت دایرةالمعارف کتابداری، برگرفته از مقاله «عمررضا کحاله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۶/۰۶.
