عمدة الطبیب فی معرفة النبات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «عمدة الطبیب فی معرفة النبات»، تالیف
ابو‌الخیر اشبیلی، از درازدامن‌ترین نگاشته‌ها پیرامون شناخت مفردات
طب سنتی است.
ابن عوام، در مقدمه کتابش، با نام «
کتاب الفلاحة»، یکی از منابعش را کتاب «عمدة الطبیب» ابو الخیر اشبیلی معرفی کرده و آن را مبتنی بر آراء جماعتی از
حکماء و کشاورزان و نیز تجارب شخصی او توصیف نموده است.
از سال نگارش این اثر و انگیزه مؤلف از نگارش کتاب، چیزی نمی‌دانیم، چرا که این کتاب، فاقد هر گونه مقدمه و خاتمه‌ای است.
نکته‌ای که گزارش آن خالی از فایده نیست، نسبت این کتاب به
ابن بطلان است
که البته- چنان که محقق کتاب، در مقدمه، بیان نموده- این گمان، نادرست است و هیچ شاهد و دلیلی بر آن اقامه نشده است.
کتاب، همانند بسیاری دیگر از کتبی که پیرامون مفردات طبی نگاشته شده، بر اساس ترتیب
حروف الفباء تحریر یافته است؛ یعنی از حرف الف شروع شده و به حرف یاء پایان می‌پذیرد.
مؤلف، در ابتداء مفرد را معرفی می‌نماید و سپس به گونه آن اشاره می‌کند و در ادامه، اقوال و سخنان
اطباء پیرامون ماهیت آن را نقل می‌کند.
پرداختن به خواص مفردات در
درمان بیماری‌ها و شیوه مصرف آنها از مباحثی است که بر خلاف بسیاری از آثار دیگر در این کتاب به
چشم نمی‌خورد.
کتاب «عمدة الطبیب فی معرفة النبات»، یکی از آثار ارزش مند
پزشکان و داروسازان
مسلمان اندلس (اسپانیای اسلامی) است.
این کتاب، دایرة المعارف ارزش مندی پیرامون اسماء، صفات، اجناس
گیاهان و نیز مباحث جغرافیایی مرتبط با گیاهان، از جمله محل رویش گیاهان است.
خصوصیات این اثر را می‌توان در امور زیر خلاصه کرد:
۱. در این اثر، تنها از گیاهان سخن به میان آمده است و از مباحث مرتبط با مفردات حیوانی و یا معدنی چیزی در این اثر به چشم نمی‌خورد؛
۲. در این دایرة المعارف، اسامی تعداد بسیاری از گیاهان به لغات مختلف (
یونانی، لاتینی،
فارسی،
اسپانیایی و...) آمده است؛
۳. در این اثر، از محل رویش و پرورش گیاهان، به گونه مفصل سخن به میان آمده است؛
۴. مؤلف، خود، مشاهدات عینی‌ای از محل رویش گیاهان داشته و به تفصیل از آن سخن گفته است؛ علاوه بر این، به مباحث کشت گیاهان و
کشاورزی اهتمام فراوان داشته است؛
۵. اسلوب مؤلف در نگارش و تحریر این اثر، اسلوبی روان و به دور از حشو و ایجاز است؛
۶. این اثر، منبعی سودمند برای آگاهی از نگاشته‌های دیگر پیرامون شناسایی گیاهان است.
مهم‌ترین منابعی که مؤلف، در نگارش این اثر از آنها بهره برده، به قرار زیر است:
۱. کتاب
دیسقوریدس؛
۲. کتاب
جالینوس؛
۳. کتاب
اسحاق بن عمران؛
۴. کتاب
اسحاق بن سلیمان.
علاوه بر این، مؤلف، در نگارش این اثر، به لغت‌های محلی و
زبان‌های دیگر نیز آشنا بوده و بسیار به این زبان‌ها اشاره نموده است.
کتاب «عمدة الطبیب فی معرفة النبات»، توسط محقق مغربی، استاد محمد عربی خطابی، بازیابی، تصحیح و همراه مقدمه پرمحتوایی چاپ و منتشر شده است.
وی، در تصحیح این اثر، بر دو نسخه خطی موجود در کتاب خانه رباط و کتاب خانه مادرید اعتماد نموده است.
در پایان نیز وی، فهرست اسماء نباتات، لغات، صمغ‌ها و
روغن‌ها، اعلام، اماکن و کتبی را که نام آنها در متن کتاب آمده، تدوین و تنظیم نموده است.
ابو‌الخیر اشبیلی
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
