علوم البلاغة، البيان و المعاني و البديع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«علوم البلاغة، البیان و المعانی و البدیع»، اثر احمد مصطفی المراغی است.
«علوم البلاغة، البیان و المعانی و البدیع»، اثر احمد مصطفی المراغی، مشتمل بر تعریف و بیان
اغراض و اهداف و مباحث هریک از علوم بیان، معانی و بدیع می‌باشد که به
زبان عربی نوشته شده است.
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه بخش و یک خاتمه و هر بخش در چندین باب تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا، به
علم معانی و پس از آن به
علم بیان و
بدیع پرداخته است. وی در هر قسمت، ابتدا به تعریف لغوی و اصطلاحی هر علم اهتمام نهاده و ضمن تشرح فواید و
اغراض آن، از شواهد قرآنی و شعری برای فهم بهتر مطالب، استفاده کرده است.
در مقدمه، ابتدا گوشه‌هایی از تاریخ علوم
بیان و
بلاغت ذکر و سپس، حقیقت فصاحت و بلاغت، از لحاظ لغوی و اصطلاحی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
بخش اول که دارای یازده باب می‌باشد، به علم معانی اختصاص یافته است. علم معانی، آگاهی یافتن به قواعدی است که به وسیله آن‌ها، کیفیت مطابقت کلام با مقتضای حال شناخته می‌شود و به کمک آن، صیانت از خطا در تأدیه معنای مراد، حاصل می‌گردد. در این علم، اسبابی که انگیزه تقدیم یا تأخیر،
حذف و
ذکر،
ایجاز و
اطناب، فصل و وصل و... می‌گردد، شناخته می‌شود؛ به‌عنوان مثال به‌وسیله این
علم به این آگاهی می‌رسیم که برای افاده ثبات با توجه به‌اقتضای مقام باید از جمله اسمیه، استفاده کرد یا در هنگام مدح و تمجید سخن را به درازا کشید.
از جمله مباحثی که در این بخش، مطرح گردیده، عبارت است از: خبر؛ انشاء؛ ذکر؛
حذف؛ تقدیم؛ تعریف؛ تنکیر؛ تقیید؛ خروج از مقتضای ظاهر؛ قصر؛ فصل و وصل؛
ایجاز، اطناب و مساوات.
بخش دوم، دارای سه باب بوده و در آن از علم بیان سخن رفته است. بیان در لغت، به معنی کشف و
ایضاح بوده و در اصطلاح، علمی است که به‌واسطه
شناخت آن، می‌توان یک معنی را به‌صورت‌های مختلف (که برخی دلالتشان روشن‌تر از برخی دیگر است) و هرکدام هم با مقتضای حال سازگارند، ابراز کرد.
باب اول این بخش، در مورد تشبیه بوده و پس از شرح حقیقت و فواید تشبیه، به امور زیر پرداخته شده است: طرفین تشبیه و تقسیم
تشبیه به اعتبار طرفین آن به ملفوف و مفروق و تسویه و جمع؛ وجه شبه و تقسیم تشبیه به اعتبار وجه به
تمثیل و غیر آن، مجمل و مفصل و قریب مبتذل و بعید غریب؛ ادوات تشبیه؛
غرض از تشبیه و تقسیم تشبیه به اعتبار
غرض.
باب دوم به حقیقت و مجاز اختصاص یافته و پس از تعریف هریک، امور زیر بررسی شده است: اقسام
حقیقت و مجاز؛
استعاره و جایگاه آن در بلاغت؛
مجاز لغوی و
عقلی ؛
قرینه استعاره ؛ تقسیم استعاره به
عنادیه و
وفاقیه ؛ تقسیم استعاره به اعتبار جامع به عامیه و خاصیه و... .
باب سوم، پیرامون کنایه می‌باشد که از جمله مباحث مطرح‌شده در آن، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: اقسام
کنیه از حیث مکنی‌عنه و وسائط و حسن
کنایه و قبح آن.
در بخش سوم،
علم بدیع مورد بحث قرار گرفته است. در این بخش، در دو قسمت، انواع محسنات معنویه و لفظیه، معرفی شده است. برخی از این محسنات عبارتند از:
مقابله ؛
مراعات نظیر ؛
تشابه اطراف ؛
مشاکله ؛
مزاوجه ؛
عکس ؛
رجوع ؛
توریه ؛
استخدام ؛
لف و نشر ؛
جمع ؛
تقسیم ؛
تجرید؛
تفریع ؛
جناس ؛
موازنه ؛
قلب ؛
تشریع و... .
در خاتمه، به
سرقات شعریه و مسائل مربوط به آن، پرداخته شده است.
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
