علم - به فتح عین (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَلَم (به فتح عین) از
واژگان نهج البلاغه به معنای علامت و نشانه است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره
خداوند و حقوق امام و رعیّت و ... از این واژه استفاده نموده است.
عَلَم به معنای علامت و نشانه، نشانه‌ای که شی‌ء با آن معلوم می‌شود مانند علم لشکر و علم راه (نشانه راه) جمع آن اعلام است و جمع علامة علامات است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
حکمت ۳۴۰ فرموده است:
«لِلظَّالِمِ مِنَ الرِّجَالِ ثَلاَثُ عَلاَمَات: يَظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِيَةِ، مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ،يُظَاهِرُ الْقَوْمَ الظَّلَمَة» (مردان ستمگر سه نشانه دارند: با نافرمانى به مافوق خود
ستم مى‌كنند و با قهر و غلبه به زير دستان خويش
ظلم روا مى‌دارند و پشتيبان ستمگرانند.)
(شرح‌های حکمت:
)
درباره حق تعالی فرماید:
«الْحَمْدُ للهِ الَّذِي بَطَنَ خَفِيَّاتِ الاُْمُورِ، وَدَلَّتْ عَلَيْهِ أَعْلاَمُ الظُّهُورِ، وَامْتَنَعَ عَلَى عَيْنِ الْبَصِيرِ ... فَهُوَ الَّذِي تَشْهَدُ لَهُ أَعْلاَمُ الْوُجُودِ، عَلَى إِقْرَارِ قَلْبِ ذِي الْجُحُودِ» یعنی دلائل وجود حق تعالی آن دلائل دلالت می‌کنند بر اینکه آدم منکر در قلب به خدا اقرار دارد هر چند که در زبان انکار می‌کند.
(شرح‌های خطبه:
) منظور از «اعلام الظهور» دلائل ظاهر و آشکاری است که به وجود خدا دلالت دارند، همچنین است اعلام وجود.
معلم (بر وزن مشعل) به معنی علامت است. «المَعْلَمُ: ما يُسْتَدَلُّ به على الطَّريقِ»
جمع آن معالم به معنای علامت‌هاست، درباره حقوق امام و رعیّت فرموده است:
«فَإِذا أَدَّتِ الرَّعِيَّةُ إِلَى الْوَالِي حَقَّهُ، وَأَدَّى الْوَالِي إِلَيْهَا حَقَّهَا، عَزَّ الْحَقُّ بَيْنَهُمْ، وَقَامَتْ مَنَاهِجُ الدِّينِ، وَاعْتَدَلَتْ مَعَالِمُ الْعَدْلِ.» ( پس آن‌گاه كه رعيت حقّ حكومت را ادا كند و حكومت نيز حقّ رعايا را مراعات نمايد، حق در ميان‌شان قوى و نيرومند خواهد شد و جاده‌هاى
دین صاف و بى‌دست انداز مى گردد، نشانه و علامت‌هاى عدالت
اعتدال مى‌پذيرد.)
(شرح‌های خطبه:
)
این ماده چندین بار در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «علم»، ج۲، ص۷۴۶.
