عقب (مفرداتنهجالبلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقِب (به فتح عین و کسر قاف) از
واژگان نهج البلاغه به معنای پاشنه است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه بهکار رفته است، مانند:
عُقْب و
عُقبی (به ضم عین) به معنای عاقبت و آخر و نتیجه،
عاقِبت (به کسر قاف) به معنای پایان،
عِقاب (به کسر عین) به معنای
عذاب،
تَعقیب (به فتح عین) به معنای انجام دادن کاری در پی کاری و
اِعتِقاب (به کسر الف و تاء) به معنای حبس کردن است.
حضرت علی (علیهالسلام) در مذمت یاران و
شهادت از این واژه استفاده نموده است.
عَقِب به معنای پاشنه آمده است. به طور
استعاره به
نسل و فرزند نیز عقب گفته میشود. «عُقْب و عُقبی» (بر وزن قفل و کبری) به معنای عاقبت و آخر و نتیجه است. «عاقِبت» به معنای پایان است، خواه بد باشد یا خوب.
«عِقاب، عُقوبت و مُعاقِبه» عذاب.
«تَعقیب» انجام دادن کاری در پی کاری «اعقاب» در پی آوردن.
«اِعتِقاب» به معنای حبس کردن آمده است. «و اعْتَقَبَ السِّلْعَةَ: حَبَسَها»
امام (صلواتاللهعلیه) در مذمت یاران فرموده است:
«مَعْرِفَةً -وَاللهِ- جَرَّتْ نَدَماً، وَأَعقَبَتْ سَدَماً.» «ای کاش شما را نمیشناختم، شناختنی که به خدا قسم
ندامت پیش آورد و
غم و غصّه را در پی داشت.»
(شرحهای خطبه:
)
درباره شهادت خویش فرموده است:
«وَ سَتُعْقَبُونَ مِنِّي جُثَّةً خَلَاءً: سَاكِنَةً بَعْدَ حَرَاكٍ، وَ صَامِتَةً بَعْدَ نُطْقٍ» «به زودی نگهداشته میشوید بعد از من (میماند برای شما از من) جسدی بیروح که بعد از حرکت آرام گشته و بعد از گویایی دم فرو بسته است.»
(شرحهای خطبه:
)
در وصف
مغول فرموده است:
«يَلْبَسُونَ السَّرَقَ وَالدِّيبَاجَ وَيَعْتَقِبُونَ الْخَيْلَ الْعِتَاقَ» «اسبان عتیق و اصیل را یدک میکشند.»
(شرحهای خطبه:
)
محمد عبده گوید: حبس و منع میکنند اسبان اصیل را از دیگران.
و شاید منظور نگاهداری باشد یعنی اسبان اصیل را نگاهداری میکنند.
راجع به آثار وضعی کار خوب فرموده است:
«أَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِي عَقِبِكُمْ.» «به فرزندان دیگران نیکی کنید تا در فرزندان خودتان مراعات کرده شوید»
(شرحهای حکمت:
) یعنی مردم نیز در اثر کار شما فرزندان شما را نیکی کنند.
در
تشویق به
جنگ فموده است:
«وَاسْتَحْيُوا مِنَ الْفَرِّ، فَإِنَّهُ عَارٌ فِي الاَْعْقَابِ، وَنَارٌ يَوْمَ الْحِسَابِ» «از فرار کردن
شرم کنید آن
عار و ننگ است در
نسلها و فرزندان و
آتش است در
روز قیامت.»
(شرحهای خطبه:
)
موارد زیادی از این ماده در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علیاکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عقب»، ج۲، ص۷۳۹.