عقاید معتزله (بهشت و جهنم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از آسیبهای
عقل گرائی،
تحلیل عناوین معرفتی با توهمات غیر علمی است. نتیجه این روش نادرست، انکار برخی معارف را به دنبال دارد. انکار
وجود بهشت و جهنم از جمله مسائلی است که اکثر
معتزله به سبب اتخاذ این روش به آن دچار شده‌اند.
تمام
مسلمانان و حتی برخی از معتزله مانند
بشر بن المعتمر و ابوحسین بصری بر این باورند که
بهشت و جهنم دو
مخلوقی می‌باشند که موجودیتشان ثابت است. دلیل ایشان آیات
و روایات مختلفی است که از
بهشت و جهنم به عنوان یک موجود حقیقی حکایت نموده است. بنابراین
اعتقاد به
موجودیت کنونی
بهشت و جهنم، عقیده‌ای اتفاقی بین اکثر فرق مختلف
اسلام است.
تشیع نیز به پیروی از
قرآن و معصومین (علیه‌السّلام) بر این عقیده بوده
و به لزوم
و ضرورت این
اعتقاد پایبند بوده
و منکران
بهشت و جهنم را خارج از
دین می‌دانند.
این انکار در مورد فعلیت کنونی
بهشت و جهنم از سوی معتزله به حدی در
جامعه اسلامی پراکنده شده بود که شیعیان از
امام رضا (علیه‌السّلام) در این باره بطور مشخص سوال می‌نمودند، که آیا هم اکنون
بهشت و جهنم وجود دارد؟
بزرگان مشهور از معتزله
بر این باورند که
بهشت و جهنم روز
قیامت برای حساب
و جزاء
خلق می‌شود
و اکنون وجود خارجی ندارند. زیرا وجود کنونی
بهشت و جهنم لغو است
و خداوند کار لغو انجام نمی‌دهد.
ابوهاشم جبائی از سران فرق معتزلی در این باره می‌گوید:
محال است که
بهشت و جهنم وجود داشته باشند زیرا قبل از
قیامت عالم فانی می‌شود
و لازمه این فناء محال بودن وجود کنونی
بهشت و جهنم است.
هشام بن عمرو فوطی از سران معتزله
و بنیانگذار فرقه
هشامیه، انکار وجود
بهشت و جهنم را با فتوی به
کفر معتقدین به وجود آن بیان می‌کرد.
این مطالب تنها استدلالاتی است که معتزله با تمسک به آن به
انکار وجود فعلی
بهشت و جهنم معتقد شده‌اند.
مغالطه موجود در این کلمات این است که:
۱. غرض از
ایجاد بهشت و جهنم حتی اگر منحصر در
جزاء و پاداش باشد موجب
لغو بودن وجود کنونی نمی‌شود.
۲. لازمه فناء عالم قبل از
قیامت حتی اگر منجر به فناء
بهشت و جهنم شود باعث محال بودن وجود کنونی
بهشت و جهنم نمی‌شود.
امام رضا (علیه‌السّلام) اعتقاد به وجود کنونی
بهشت و جهنم را به
نبوت و امامت پیوند می‌زند
و منکر این
عقیده را منکر
و تکذیب کننده
نبوت و امامت معرفی می‌کند.
زیرا اخبار مربوط به
بهشت و جهنم از لسان پیامبر اکرم (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم)
و اهل بیت (علیه‌السّلام) صادر شده است
و واضح است که تکذیب کننده این اخبار تکذیب کننده خبردهنده نیز می‌باشد. از سوی دیگر
معراج را زمینه باور به این
اعتقاد بیان می‌نماید
و می‌فرماید: وقتی که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به معراج رفتند وارد
بهشت شدند
و جهنم را دیدند.
امام رضا (علیه‌السّلام) با این بیان به بنیانهای سست اعتقادی کسانی اشاره می‌کند که وجود
بهشت و جهنم را انکار می‌کنند. در واقع معتزله
و همکیشان این فرقه با این اعتقاد، عدم
ایمان خود را به
نبوت و امامت و معراج ابراز داشته‌اند. اسفراینی از
عالمان اهل سنت انکار معراج را به معتزله نسبت می‌دهد.
گرچه این نسبت به معتزله بخصوص متاخرین ایشان محل بحث است، اما قرائن
و شواهد نشان دهنده صحت این
انتساب به پیشینیان معتزله است.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عقائد معتزله و نقد آن (بهشت و جهنم)»، تاریخ بازیابی ۲۲/۱/۱۳۹۵.
