عزائم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عزائم یعنی
سوره‌هایی که دارای
سجده واجب می‌باشند.
از
احکام آن در بابهای
طهارت و
صلات سخن گفته‌اند.
عزائم جمع «عزیمة» در
لغت به معنای
اراده و
قصد جدّی و مؤکد و نیز
فریضه آمده است؛
لیکن در اصطلاح
فقه عبارت است از چهار سوره که در آن‌ها
آیات سجده واجب وجود دارد. این چهار سوره عبارت‌اند از
سجده، آیه ۱۵؛
فصّلت، آیه ۳۷؛
نجم، آیه ۶۲
و
علق، آیه ۱۹.
تلاوت عزائم بر
جنب،
حایض و
نفسا حرام است و به
قول مشهور، در این حکم تفاوتی میان آیه سجده و سایر آیات سوره نیست. بنابر این، تلاوت بعض سوره، حتی «بسم اللّه الرحمن الرحیم» به قصد یکی از آن چهار سوره حرام خواهد بود؛
لیکن برخی،
حرمت تلاوت را به آیه سجده اختصاص داده‌اند
به قول مشهور، قرائت عزائم در
نمازهای واجب حرام است؛ بلکه بر حرمت ادعای
اجماع شده است. از برخی
قدما جواز
قرائت آن نقل شده است.
اگر نمازگزار به
عمد یکی از سوره‌های عزائم را در نماز واجب قرائت کند، پس از تلاوت آیه سجده، سجده بر او واجب می‌شود و در این صورت اگر به سجده رود و سجده کند نمازش باطل می‌گردد و بنابر قول مشهور حتی اگر به سجده نرود؛ خواه با اشاره سجده کند یا نه،
نماز باطل می‌شود؛ بلکه به محض شروع به قرائت سوره، در صورتی که
نیّتش از ابتدا قرائت تمام سوره و یا تا بعد از آیه سجده باشد، نماز باطل می‌شود.
اگر قرائت یکی از سوره‌های عزائم در نماز واجب از روی
سهو یا فراموشی باشد، در صورتی که قبل از گذشتن از
نصف سوره و رسیدن به آیه سجده متذکر شود، باید به سوره‌ای دیگر عدول کند و نمازش صحیح است. همچنین اگر قبل از رسیدن به آیه سجده متذکر شود؛ هرچند نصف سوره را خوانده باشد. لیکن چنانچه پس از تلاوت
آیه سجده متذکر شود آیا می‌تواند به سوره‌ای که خوانده بسنده کند و نماز را به پایان برد، یا باید به سوره‌ای دیگر
عدول نماید؟ مسئله اختلافی است. و نیز در اینکه باید برای آیه سجده‌ای که تلاوت کرده، با اشاره سجده نماید یا اینکه بعد از تلاوت به سجده رود و نمازش صحیح است، یا پس از اتمام نماز سجده کند و یا بین اشاره در نماز و
سجده پس از پایان نماز جمع کند، اختلاف می‌باشد.
قرائت سوره‌های عزائم در نمازهای مستحب جایز است و پس از قرائت آیه سجده، سجده را به جا می‌آورد و سپس نماز را به پایان می‌رساند.
در کتاب
تحریرالوسیله احکام مربوط به سور عزائم چنین آمده است.
از جمله احکام
جنب این است که: «چند چیز بر جنب
حرام است: ... پنجم - خواندن سوره‌های عزائم چهارگانه -
اقرا،
النجم،
الم تنزیل و
حم السجده - هرچند قسمتی از آن‌ها باشد حتی خواندن
بسم اللّه الرحمن الرحیم به نیّت یکی از این سوره‌ها بر جنب حرام است.»
و در احکام زن
حائض آمده است: «و از جمله احکام حائض این است که: آنچه بر جنب حرام است، بر حائض نیز حرام است و آن عبارت است از... خواندن سوره‌های عزائم یا مقداری از آن‌ها.»
و «زن
نفساء در جایز نبودن خواندن سوره‌های عزائم همانند زن حائض است.»
گوش دادن و
استماع سور عزائم حتی آیه‌ای که
سجده واجب دارد برای کسانی که خواندن آن بر آنان حرام هست
جایز می‌باشد، و دلیل آن نیز روشن است زیرا موضوع حرمت خواندن آن سوره‌ها است نه گوش دادن.
کسی که
مسّ میّت کرده قبل از
غسل کردن، خواندن سوره‌های عزائم، برایش جایز است.
خواندن هیچ یک از سوره‌های عزائم (چهار سوره‌ای که سجده واجب دارند) در نماز واجب، جایز نیست، پس اگر از روی فراموشی شروع به خواندن یکی از آن‌ها نمود تا اینکه آیه سجده را هم خواند، یا آن‌که آیه سجده را در حالی‌که در
نماز بود شنید، بنابر
احتیاط باید در همان حال نماز با اشاره سجده نماید، سپس بعد از نماز هم سجده نماید، اگر چه
اقوی آن است که می‌تواند به اشاره در نماز اکتفا نماید و می‌تواند به همان سوره (که خوانده) اکتفا نماید.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، برگرفته از مقاله «عزائم». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
