عرفیه خاصه با وجودیه لا ضروریه شکل سوم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عرفیه خاصه با وجودیه لا ضروریه شكل سوم، یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل سوم است.

---

«قیاس مختلط»، قیاسی است که صغرا و کبرای آن از قضایای موجهه ترکیب یافته باشد. یکی از ضروب منتج قیاس مختلط در شکل سوم عبارت است از: اختلاط قضیه عرفیه خاصه (صغرا) با وجودیه لاضروریه (کبرا).

---

بعضی از منطق‌دانان شیوه‌های استخراج نتایج قضایای موجهه شکل سوم را در چهار قاعده منضبط کرده‌اند:
۱. قاعده اول: هر گاه کبرا یکی از قضایای غیر وصفیه، یعنی غیر از دو مشروطه عامه و خاصه و دو عرفیه عامه و خاصه باشد، نتیجه از لحاظ جهت تابع کبراست.
۲. قاعده دوم: هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه چهارگانه (مشروطه عامه و خاصه و عرفیه عامه و خاصه) باشد و عکس صغرا به لادوام مقیّد نباشد جهتی که در عکس صغرا موجود است عیناً به نتیجه منتقل می‌شود.
۳. قاعده سوم: هر گاه کبرا یکی از قضایای وصفیه چهارگانه (مشروطه عامه و خاصه و عرفیه عامه و خاصه) باشد و عکس صغرا به لادوام مقیّد باشد قید لادوام از عکس صغرا حذف، و بقیه جهت به نتیجه منتقل می‌شود.
۴. قاعده چهارم: هر گاه کبرا یکی از وصفیات و با قید لادوام باشد، یعنی مشروطه خاصه و یا عرفیه خاصه باشد، جهتی که در عکس صغرا موجود است با قید لادوام کبرا ترکیب می‌یابد و مجموع آن به عنوان جهت، در نتیجه قیاس خواهد آمد.
البته موارد مذکور گاهی با یکدیگر تداخل می‌کنند، به طوری که باید دو قاعده از قواعد فوق در یک مورد اجرا شود. با این توضیحات، نتیجه قیاس مرکب از عرفیه خاصه با وجودیه لاضروریه، طبق قاعده اول، وجودیه لاضروریه خواهد بود.
مثال: همواره هر موجودی تا زمانی که انسان است حیوان است، نه همیشه، و هر موجودی تا زمانی که انسان است در یک زمانی نویسنده نیست، نه به طور ضرورت؛ پس بعضی حیوانات در یک زمانی نویسنده نیستند، نه به طور ضرورت.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---