عذاب ضلالت‌پیشگان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
گمراهان به خاطر اعمال و رفتارشان مشمول عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌شوند. در این مقاله آیات مرتبط با عذاب
ضلالت‌پیشگان معرفی می‌شوند.
فرجام شوم و عذاب گمراهان در آخرت، زمينه
عبرت مردم:
«وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ • وَقِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تَعْبُدُونَ • مِن دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنصُرُونَكُمْ أَوْ يَنتَصِرُونَ • فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ • وَجُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ • قَالُوا وَهُمْ فِيهَا يَخْتَصِمُونَ • تَاللَّهِ إِن كُنَّا لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ • إِذْ نُسَوِّيكُم بِرَبِّ الْعَالَمِينَ • وَمَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ • فَمَا لَنَا مِن شَافِعِينَ • وَلَا صَدِيقٍ حَمِيمٍ • فَلَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ •
إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِينَ؛
و دوزخ براى گمراهان آشكار مى‌گردد، و به آنان گفته مى‌شود: كجا هستند معبودانى كه آنها را پرستش مى‌كرديد، معبودهايى غير از خدا؟! آيا آنها شما را يارى مى‌كنند، يا كسى به يارى آنها مى‌آيد؟! پس همه آن معبودان با عابدانِ گمراه به دوزخ افكنده مى‌شوند؛ و همچنين همگى لشكريان ابليس. آنها در آن جا در حالى كه به
مخاصمه برخاسته‌اند مى‌گويند: به خدا سوگند كه ما در گمراهى آشكارى بوديم، چون شما را با پروردگار جهانيان برابر مى‌شمرديم! وكسى جز مجرمان ما راگمراه‌نكرد. افسوس كه امروز) شفاعت‌كنندگانى براى ما وجود ندارد، و نه دوست گرم و پر محبّتى. اى كاش بار ديگر باز مى‌گشتيم تا از مؤمنان باشيم! به يقين در اين ماجرا، نشانه و عبرتى است؛ ولى بيشتر آنان مؤمن نبودند.»
لزوم تأمّل و
اندیشه، در فرجام گمراهان در امّتهاى پيشين:
۱. «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلالَةُ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ؛
ما در هر امّتى رسولى برانگيختيم كه: خداى يكتا را بپرستيد؛ و از پرستش طاغوت اجتناب كنيد. خداوند گروهى از آنان را هدايت كرد؛ و گروهى از آنان ضلالت و گمراهى دامانشان را گرفت؛ پس در روى
زمین بگرديد وببينيد عاقبت
تکذیب‌کنندگان چگونه بود!»
۲. «وَ لَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ • وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا فِيهِمْ مُنْذِرِينَ • فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُنْذَرِينَ؛
و قبل از آنها بيشتر پيشينيان نيز گمراه شدند. ما در ميان آنها
انذارکنندگانی فرستاديم،! ولى بنگر عاقبت انذارشوندگان چگونه بود! »
دلایل عذاب ضلالت‌پیشگان عبارت است از:
عذاب دردناك، كيفر گمراهان از راه
حق:
۱. «فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيراً • ... وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً؛
بخاطر ظلمى كه از
یهود صادر شد، و نيز بخاطر بازداشتن فراوان آنها از راه خدا، بخشى از چيزها و خوراكى‌هاى پاكيزه را كه براى آنها
حلال شده بود، بر آنان
حرام كرديم. ... و براى
کافران آنها، عذاب دردناكى آماده كرده‌ايم.»
۲. «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ... نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ؛
كسانى كه كافر شدند، و مردم را از راه خدا بازداشتند، ... ما از عذابى دردناك به او مى‌چشانيم!»
گمراه شدن از راه
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و
مسلمانان، موجب گرفتار شدن به
دوزخ:
«وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً؛
هر كس كه بعد از آشكار شدن هدايت براى او، با پيامبر مخالفت كند، و از راهى جز راه مؤمنان پيروى نمايد، ما او را به همان سو كه مى‌رود مى‌بريم؛ و به دوزخ داخل مى‌كنيم؛ و چه بد فرجامى است.»
پديدآورندگان گمراهى در
دین خدا، مشمول لعن و
نفرین الهی در قيامت:
۱. «وَ نادى أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَيْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ • الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ كافِرُونَ؛
و
بهشتیان دوزخيان را صدا مى‌زنند كه: آنچه را پروردگارمان به ماوعده داده بود، همه را حق يافتيم؛ آيا شما هم آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود حق يافتيد؟! مى‌گويند: آرى دراين هنگام، ندادهنده‌اى در ميان آنها ندا مى‌دهد كه: لعنت خدا بر
ستمکاران باد! همان كسانى كه مردم را از راه خدا باز مى‌دارند، و با القاى شبهات مى‌خواهند آن را كج و معوج نشان دهند؛ و آنها سراى ديگر را انكار مى‌كنند.»
۲. «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ وَ يَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ • الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كافِرُونَ؛
چه كسى ستمكارتر است از آن كس كه بر خدا
دروغ بسته؟! آنان،
روز رستاخیز بر پروردگارشان عرضه مى‌شوند، در حالى كه شاهدان (
پیامبران و
فرشتگان) مى‌گويند: اينها همان كسانى هستند كه به پروردگارشان دروغ بستند. اينك لعنت خدا بر ستمكاران باد! همانها كه مردم را از راه خدا باز مى‌دارند؛ و با القاى شبهات آن را كج و معوج نشان مى‌دهند؛ و به سراى آخرت كافرند.»
ضايع كردن
نماز و پيروى از
شهوات، موجب گمراهى و گرفتار شدن به عذاب:
«فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا؛
امّا پس از آنان، فرزندان ناشايسته‌اى جاى آنها را گرفتند كه نماز را تباه كرده، و از شهوات پيروى نمودند؛ و بزودى مجازات گمراهى خود را خواهند ديد!»
«غىّ» به معناى گمراهى است.
گفتنى است كه در جمله «يلقون غيّاً» به قرينه آيه بعد (يدخلون الجنّة) مضافى در تقدير است؛ يعنى «يلقون جزاء غيّهم» آنان سزاى گمراهى خود را كه جهنّم و عذاب آن است خواهند چشيد.
اعمال و رفتار گمراهان، داراى بازتاب و سزايى مناسب، در قيامت:
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! مراقب خود باشيد. اگر شما هدايت يافته باشيد، گمراهى كسانى كه گمراه شده‌اند، به شما زيانى نمى‌رساند. بازگشت همه شما به سوى خداست؛ و شما را به آنچه انجام مى‌داديد، آگاه مى‌سازد.»
خريداران گمراهى، محروم از
مغفرت الهی و مشمول عذاب او:
«أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى وَ الْعَذابَ بِالْمَغْفِرَةِ ...؛
آنها كسانى هستند كه گمراهى را با از دست دادن هدايت، و عذاب را با آمرزش، خريده‌اند....»
جهنّم، وعده‌گاه همه پيروان گمراه
ابلیس:
۱. «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً • يَعِدُهُمْ وَ يُمَنِّيهِمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلَّا غُرُوراً • أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً؛
و آنها را گمراه مى‌كنم؛ و به آرزوها سرگرم مى‌سازم؛ و به آنان دستور مى‌دهم كه اعمال خرافى انجام دهند، و گوش چهار پايان را بشكافند، و آفرينش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت توحيد را به شرك بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است. شيطان به آنها وعده‌ها ى دروغين مى‌دهد؛ و به آرزوها، سرگرم مى‌سازد؛ در حالى كه جز فريب و نيرنگ، به آنها وعده نمى‌دهد. آنها (پيروان شيطان) جايگاهشان جهنّم است؛ و هيچ راه فرارى از آن ندارند.»
۲. «وَ لَقَدْ خَلَقْناكُمْ ثُمَّ صَوَّرْناكُمْ ثُمَّ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ • قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ؛
ما شما را آفريديم؛ سپس صورت‌بندى كرديم؛ بعد به فرشتگان گفتيم: براى آدم
سجده و
خضوع كنيد. آنها همه
سجده كردند؛ جز ابليس كه از
سجده‌کنندگان نبود. فرمود: از آن (مقام)، با ننگ و عار و خوارى، بيرون رو! به يقين هر كس از آنها از تو پيروى كند، جهنّم را از شما همگى پر مى‌كنم.»
۳. «إِلَّا إِبْلِيسَ أَبى أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ • إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ • وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ؛
جز ابليس، كه ابا كرد از اين‌كه با
سجده
كنندگان باشد. كه بر بندگانم هيچ تسلطى نخواهى يافت؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‌كنند؛ و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست!»
۴. «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ قالَ أَ
أَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طِيناً • قالَ أَ رَأَيْتَكَ هذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا • قالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزاؤُكُمْ جَزاءً مَوْفُوراً؛
به ياد آور زمانى را كه به فرشتگان گفتيم: براى آدم
سجده كنيد. همگى
سجده كردند، جز ابليس كه گفت: آيا براى كسى
سجده كنم كه او را از گل آفريده‌اى؟! سپس گفت: آيا خبر مى‌دهى، اين كسى را كه بر من برترى داده‌اى به چه دليل بوده است؟ اگر مرا تا روز قيامت زنده بگذارى، همه فرزندانش را، جز اندكى از ايشان، گمراه و ريشه كن خواهم ساخت. فرمود: برو! هر كس از آنان از تو
تبعیّت كند، جهنم كيفرى كامل براى شماست!»
۵. «إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ • قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ • لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكَ وَ مِمَّنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ أَجْمَعِينَ؛
جز ابليس كه
تکبّر ورزيد و از كافران بود. گفت: به عزّتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم كرد، كه جهنم را از تو و هر كدام از آنان كه از تو پيروى كند، پُر خواهم كرد!»
آتش دوزخ، فرجام
پیروی كردن از رهبران گمراه:
«إِلى فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ وَ ما أَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَشِيدٍ • يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ؛
به سوى فرعون و اطرافيانش؛ امّا آنها از فرمان فرعون پيروى كردند؛ در حالى كه فرمان
فرعون، مايه
رشد و
نجات نبود. روز قيامت، او در پيشاپيش قومش خواهد بود؛ و به جاى چشمه‌هاى زلال بهشت آنها را وارد آتش مى‌كند؛ و چه بد آبشخورى است (آتش)، كه بر آن وارد مى‌شوند!»
عذابهاى آخرتى گمراهان، نتيجه عملكرد كفرآميز آنان در برابر آيات الهى:
«... وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَ صُمًّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعِيراً • ذلِكَ جَزاؤُهُمْ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا بِآياتِنا ...؛
... و كسانى را كه به سبب اعمالشان گمراه سازد، سرپرستانى هدايت كننده غير خدا براى آنها نخواهى يافت؛ و روز قيامت، آنها را بر صورتهايشان محشور مى‌كنيم، در حالى كه نابينا و گنگ و كرند؛ جايگاهشان دوزخ است؛ هرزمان آتش آن فرونشيند، شعله سوزانى بر آنان مى‌افزاييم! اين كيفر آنهاست، بخاطر اين‌كه نسبت به آيات ما كافر شدند....»
كيفر آخرتى ضلالت‌پيشگان، به سبب
تکذیب معاد:
«... وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَ صُمًّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعِيراً • ذلِكَ جَزاؤُهُمْ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا بِآياتِنا وَ قالُوا أَ إِذا كُنَّا عِظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِيداً؛
... و كسانى را كه به سبب اعمالشان گمراه سازد، سرپرستانى هدايت كننده غير خدا براى آنها نخواهى يافت؛ و روز قيامت، آنها را بر صورتهايشان محشور مى‌كنيم، در حالى كه نابينا و گنگ و كرند؛ جايگاهشان دوزخ است؛ هرزمان آتش آن فرونشيند، شعله سوزانى بر آنان مى‌افزاييم! اين كيفر آنهاست، بخاطر اين‌كه نسبت به آيات ما كافر شدند و گفتند: آيا هنگامى كه ما استخوانهاى پوسيده و خاكهاى پراكنده‌اى شديم، آيا بار ديگر آفرينش تازه‌اى خواهيم يافت؟!»
فراموشی قيامت، عامل عذاب گمراه‌شدگان:
«... إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ؛
... كسانى كه از راه خدا گمراه شوند، عذاب شديدى بخاطر فراموش كردن روز حساب دارند!»
در آیات قرآن به ناتوانی معبودان ضلالت‌پیشگان اشاره شده است.
معبودان گمراهان، فاقد
توان براى
امداد آنان در دوزخ:
«وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغاوِينَ • وَ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ • مِنْ دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنْصُرُونَكُمْ أَوْ يَنْتَصِرُونَ؛
و دوزخ براى گمراهان آشكار مى‌گردد، و به آنان گفته مى‌شود: «كجا هستند معبودانى كه آنها را پرستش مى‌كرديد، معبودهايى غير از خدا؟! آيا آنها شما را يارى مى‌كنند، يا كسى به يارى آنها مى‌آيد؟!»
معبودان باطل، ناتوان از حفظ گمراهان در برابر عذابهاى الهى:
«أَ فَمَنْ هُوَ قائِمٌ عَلى كُلِّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ وَ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكاءَ قُلْ سَمُّوهُمْ أَمْ تُنَبِّئُونَهُ بِما لا يَعْلَمُ فِي الْأَرْضِ أَمْ بِظاهِرٍ مِنَ الْقَوْلِ بَلْ زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مَكْرُهُمْ وَ صُدُّوا عَنِ السَّبِيلِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ • لَهُمْ عَذابٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَقُّ وَ ما لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ واقٍ؛
آيا كسى كه بر همه سلطه دارد و مراقب همه است و اعمالشان را مى‌بيند، (همچون كسى است كه هيچ يك از اين صفات را ندارد)؟! آنان براى خدا همتايانى قراردادند؛ بگو: «آنها را نام ببريد! آيا چيزى رابه او خبر مى‌دهيد كه از وجود آن در روى زمين بى‌خبر است، يا سخنان ظاهرى و بى محتوا مى‌گوييد؟! او همتايى ندارد؛ ولى در نظر كافران، دروغ و نيرنگشان جلوه داده شده است، و مى‌پندارند واقعيتى دارد و آنها به سبب اعمالشان از راه خدا بازداشته شده‌اند؛ و هركس را خدا گمراه كند، هدايت كننده‌اى براى او وجود نخواهد داشت. در زندگى دنيا، براى آنها عذابى دردناك است؛ و عذاب آخرت سخت‌تر است؛ و در برابر عذاب خدا، هيچ نگهدارنده‌اى براى آنها نيست.»
عقوبت، سنگين‌ترين بازتاب ضلالت و گمراهى:
۱. «قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ ... الطَّاغُوتَ أُولئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ عَنْ سَواءِ السَّبِيلِ؛
بگو: آيا شما را از جايگاه و كيفرى كه نزد خدا بدتر از اين است، با خبر كنم؟ ... و دربندگى طاغوت در آمده‌اند؛ موقعيّت و جايگاه آنها، بدتر است؛ و از راه راست، گمراهترند»
۲. «الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ زِدْناهُمْ عَذاباً فَوْقَ الْعَذابِ بِما كانُوا يُفْسِدُونَ؛
كسانى كه كافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند، بخاطر فسادى كه مى‌كردند، عذابى بر عذابشان مى‌افزاييم.»
انواع عذاب‌های ضلالت‌پیشگان عبارتند از:
ضلالت‌پيشگان، گرفتار عذاب طاقت‌فرساى
قیامت:
«أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى وَ الْعَذابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ؛
آنها كسانى هستند كه گمراهى را با از دست دادن هدايت، و عذاب را با آمرزش، خريده‌اند؛ راستى چه قدر در برابر آتش دوزخ، شكيبا هستند؟!»
رهبران گمراهگر و پيروان گمراه شده، هر دو مشمول عذاب مضاعف:
«قالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِي النَّارِ كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيها جَمِيعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ؛
(خداوند به آنها) مى‌گويد: در صف اقوام گمراهى از
جنّ و انس كه پيش از شما بودند در آتش وارد شويد! هر زمان كه گروهى وارد مى‌شوند، گروه همسان خود را لعن مى‌كنند؛ تا همگى با ذلّت در آن قرار گيرند، در اين هنگام، گروه پيروان درباره پيشوايان خود مى‌گويند: پروردگارا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند؛ پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن. (كيفرى براى گمراهيشان، و كيفرى به خاطر گمراه ساختن ما.) مى‌فرمايد: براى هر كدام از شما دو عذاب است؛ ولى نمى‌دانيد. و پيشوايان آنها به پيروان خود مى‌گويند: شما برترى بر ما نداشتيد؛ پس بچشيد عذاب الهى را در برابر آنچه انجام مى‌داديد!»
هلاكت
قوم ثمود با عذاب خواركننده، كيفر برگزيدن گمراهى از سوى آنان:
«وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى فَأَخَذَتْهُمْ صاعِقَةُ الْعَذابِ الْهُونِ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ • وَ نَجَّيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ؛
امّا ثمود را هدايت كرديم، ولى آنها نابينايى و گمراهى را بر هدايت ترجيح دادند؛ به همين جهت
صاعقه عذاب خواركننده بخاطر اعمالى كه انجام مى‌دادند آنها را فرو گرفت. و كسانى را كه ايمان آوردند و پرهيزگار بودند نجات بخشيديم.»
گمراهى انسان، باعث عذاب
برزخی:
«وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ • فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ؛
امّا اگر او از تكذيب
كنندگان گمراه باشد، با آب سوزان دوزخ پذيرايى مى‌شود.»
ابوبصیر مى‌گويد: از
امام صادق علیه‌السلام شنيدم كه مى‌فرمود: «فنزل من حميم» در
قبر ميّت است.
كيفر ضلالت‌پيشگان، گرفتار شدن به
جهنّم:
۱. «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ ... • أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً؛
و آنها را گمراه مى‌كنم؛ و به آرزوها سرگرم مى‌سازم؛ و به آنان دستور مى‌دهم ... آنها (پيروان شيطان) جايگاهشان جهنّم است؛ و هيچ راه فرارى از آن ندارند.»
۲. «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِيداً • إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ظَلَمُوا لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيقاً • إِلَّا طَرِيقَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها أَبَداً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً؛
كسانى كه كافر شدند، و مردم را از راه خدا باز داشتند، در گمراهى دورى افتاده‌اند. كسانى كه كافر شدند، و به خود و ديگران ستم كردند، هرگز خدا آنها را نخواهد بخشيد، و آنان را به هيچ راهى هدايت نخواهد كرد، مگر به راه دوزخ، كه جاودانه در آن خواهند ماند؛ و اين امر براى خدا آسان است!»
۳. «قالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِي النَّارِ كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيها جَمِيعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ • وَ قالَتْ أُولاهُمْ لِأُخْراهُمْ فَما كانَ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ؛
(خداوند به آنها) مى‌گويد: در صف اقوام گمراهى از جنّ و انس كه پيش از شما بودند در آتش وارد شويد! هر زمان كه گروهى وارد مى‌شوند، گروه همسان خود را لعن مى‌كنند؛ تا همگى با ذلّت در آن قرار گيرند، در اين هنگام، گروه پيروان درباره پيشوايان خود مى‌گويند: پروردگارا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند؛ پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن. (كيفرى براى گمراهيشان، و كيفرى به خاطر گمراه ساختن ما.) مى‌فرمايد: براى هر كدام از شما دو عذاب است؛ ولى نمى‌دانيد. و پيشوايان آنها به پيروان خود مى‌گويند: شما برترى بر ما نداشتيد؛ پس بچشيد عذاب الهى را در برابر آنچه انجام مى‌داديد!»
۴. «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ ... أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ؛
به يقين، گروه بسيارى از جنّ و انس را براى دوزخ آفريديم؛ ... آنها همچون چهارپايانند؛ بلكه گمراهتر! اينان همان غافلانند چون امكان هدايت دارند (و بهره نمى‌گيرد). »
۵. «إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ • وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ؛
كه بر بندگانم هيچ تسلطى نخواهى يافت؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‌كنند؛ و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست!»
۶. «... وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْياً وَ بُكْماً وَ صُمًّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ كُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعِيراً؛
... و كسانى را كه به سبب اعمالشان گمراه سازد، سرپرستانى هدايت كننده غير خدا براى آنها نخواهى يافت؛ و روز قيامت، آنها را بر صورتهايشان محشور مى‌كنيم، در حالى كه نابينا و گنگ و كرند؛ جايگاهشان دوزخ است؛ هرزمان آتش آن فرونشيند، شعله سوزانى بر آنان مى‌افزاييم!»
۷. «كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى عَذابِ السَّعِيرِ؛
بر او مقرر شده كه هركس ولايتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش مى‌سازد، و به آتش سوزان راهنماييش مى‌كند.»
۸. «... الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خالِدُونَ • قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا وَ كُنَّا قَوْماً ضالِّينَ • رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْها فَإِنْ عُدْنا فَإِنَّا ظالِمُونَ • قالَ اخْسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُونِ؛
... كسانى هستند كه سرمايه وجود خود را از دست داده، در جهنم جاودانه خواهند ماند. مى‌گويند: پروردگارا! تيره‌بختى ما بر ما چيره شد، و ما گروه گمراهى بوديم. پروردگارا! ما را از اين دوزخ بيرون آر، اگر تكرار كرديم به يقين ستمكاريم (و مستحق عذاب). خداوند مى‌گويد: دور شويد و به دوزخ درآييد، و با من سخن مگوييد!»
۹. «انْظُرْ كَيْفَ ضَرَبُوا لَكَ الْأَمْثالَ فَضَلُّوا فَلا يَسْتَطِيعُونَ سَبِيلًا • بَلْ كَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ كَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِيراً؛
ببين چگونه براى تو مثلها زدند و گمراه شدند، و توان پيدا كردنِ راه را ندارند! بلكه اينها همه بهانه است و آنان قيامت را تكذيب كرده‌اند؛ و ما براى كسى كه قيامت را تكذيب كند، آتشى شعله‌ور و سوزان فراهم كرده‌ايم!»
۱۰. «الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ أُوْلئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ سَبِيلًا؛
تو را متهم به گمراهى مى‌كنند، ولى، آنان كه برصورتهايشان به سوى جهنم محشور مى‌شوند، بدترين محل را دارند و گمراه‌ترين افرادند.»
۱۱. «وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغاوِينَ • فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَ الْغاوُونَ • قالُوا وَ هُمْ فِيها يَخْتَصِمُونَ • تَاللَّهِ إِنْ كُنَّا لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ؛
و دوزخ براى گمراهان آشكار مى‌گردد، پس همه آن معبودان با عابدانِ گمراه به دوزخ افكنده مى‌شوند؛ آنها در آن جا در حالى كه به مخاصمه برخاسته‌اند مى‌گويند: به خدا سوگند كه ما در گمراهى آشكارى بوديم»
۱۲. «إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكافِرِينَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِيراً • خالِدِينَ فِيها أَبَداً لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً • يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا • وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا؛
خداوند كافران را از رحمت خود دور داشته و براى آنان آتش سوزاننده‌اى آماده نموده است. در حالى كه همواره در آن تا ابد مى‌مانند؛ و سرپرست و ياورى نخواهند يافت. در آن روز كه صورتهاى آنان در آتش دوزخ دگرگون خواهد شد پشيمان مى‌شوند و مى‌گويند: اى كاش خدا و پيامبر را اطاعت كرده بوديم! و مى‌گويند: پروردگارا! ما از سران و بزرگان خود اطاعت كرديم و ما را گمراه ساختند.»
۱۳. «احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ • وَ ما كانُوا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلى صِراطِ الْجَحِيمِ • فَحَقَّ عَلَيْنا قَوْلُ رَبِّنا إِنَّا لَذائِقُونَ • فَأَغْوَيْناكُمْ إِنَّا كُنَّا غاوِينَ؛
در اين هنگام به فرشتگان دستور داده مى‌شود: ستمكاران و همرديفانشان و آنچه را مى‌پرستيدند، گرد آوريد آرى آنچه را غير از خدا مى‌پرستيدند جمع كنيد و به سوى راه دوزخ هدايتشان نماييد. اكنون فرمان پروردگارمان بر همه ما مسلّم شده، و همگى از عذاب او مى‌چشيم. ما شما را گمراه كرديم، زيرا خود گمراه بوديم.»
۱۴. «إِذِ الْأَغْلالُ فِي أَعْناقِهِمْ وَ السَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ • فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ • ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تُشْرِكُونَ • مِنْ دُونِ اللَّهِ قالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَلْ لَمْ نَكُنْ نَدْعُوا مِنْ قَبْلُ شَيْئاً كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكافِرِينَ • ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ؛
در آن هنگام كه غل و زنجيرها برگردن آنان قرار گرفته و آنها را مى‌كشند؛ و در آب سوزان وارد مى‌كنند؛ سپس در آتش دوزخ مى‌سوزند! سپس به آنها گفته مى‌شود: كجايند آنچه را همتاى خدا قرار مى‌داديد، همان معبودهايى را كه جز خدا پرستش مى‌كرديد؟! آنها مى‌گويند: همه از نظر ما پنهان و گم شدند؛ بلكه ما اصلًا پيش از اين چيزى را پرستش نمى‌كرديم! اين‌گونه خداوند كافران را گمراه مى‌سازد. از درهاى جهنم وارد شويد و جاودانه در آن بمانيد؛ و چه بد است جايگاه
متکبّران!»
۱۵. «ذلِكَ جَزاءُ أَعْداءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيها دارُ الْخُلْدِ جَزاءً بِما كانُوا بِآياتِنا يَجْحَدُونَ • وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ ...؛
اين آتش كيفر دشمنان خداست، سراى جاويدشان در آن خواهد بود، كيفرى است بخاطر اين‌كه آيات ما را انكار مى‌كردند. كافران گفتند: پروردگارا! كسانى از جنّ و انس كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده....»
۱۶. «أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ ... • وَ قِيلَ الْيَوْمَ نَنْساكُمْ كَما نَسِيتُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا وَ مَأْواكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ ناصِرِينَ؛
آيا ديدى كسى را كه معبود خود را هواى نفس خويش قرار داده و خداوند او را با آگاهى بر اين‌كه شايسته هدايت نيست گمراه ساخته ... و به آنها گفته مى‌شود: امروز شما را فراموش مى‌كنيم همان‌گونه كه شما ديدار امروزتان را فراموش كرديد؛ و جايگاه شما دوزخ است و هيچ ياورى نداريد.»
۱۷. «أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ • قالَ قَرِينُهُ رَبَّنا ما أَطْغَيْتُهُ وَ لكِنْ كانَ فِي ضَلالٍ بَعِيدٍ؛
خداوند فرمان مى‌دهد: هر كافر حق ستيزى را در دوزخ افكنيد! و همنشينش از شياطين مى‌گويد: پروردگارا! من او را به طغيان وانداشتم، بلكه او خود در گمراهى دور و درازى بود!»
۱۸. «ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ • لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ • فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ • فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ • فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ؛
سپس شما اى گمراهان تكذيب‌كننده! به يقين از درخت نفرت‌انگيز
زقّوم مى‌خوريد، و شكمها را از آن پر مى‌كنيد، و روى آن از آب سوزان مى‌نوشيد، و همچون
شتران تشنه، از آن مى‌آشاميد.»
۱۹. «وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ • فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ • وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ؛
امّا اگر او از تكذيب
كنندگان گمراه باشد، با آب سوزان دوزخ پذيرايى مى‌شود و سرنوشت او ورود در آتش جهنم است.»
۲۰. «قالُوا بَلى قَدْ جاءَنا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنا وَ قُلْنا ما نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلالٍ كَبِيرٍ • وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ؛
مى‌گويند: چرا، بيم‌دهنده‌اى به سراغ ما آمد، ولى ما او را تكذيب كرديم و گفتيم: خداوند هرگز چيزى نازل نكرده، و شما در گمراهى بزرگى هستيد. و مى‌گويند: اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقل مى‌كرديم، در ميان دوزخيان نبوديم.»
عرضه ضلالت‌پيشگان بر جهنّم، بدون
اختیار و همراه با ذلّت و در برابر ديدگان مؤمنان:
«وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ وَلِيٍّ مِنْ بَعْدِهِ وَ تَرَى الظَّالِمِينَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلى مَرَدٍّ مِنْ سَبِيلٍ • وَ تَراهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْها خاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍّ وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذابٍ مُقِيمٍ • وَ ما كانَ لَهُمْ مِنْ أَوْلِياءَ يَنْصُرُونَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ سَبِيلٍ؛
كسى راكه خدا گمراه كند، هيچ سرپرست و ياورى جز او نخواهد داشت؛ و روز قيامت ستمكاران را در آن هنگام كه عذاب الهى را مشاهده مى‌كنند مى‌بينى كه مى‌گويند: آيا راهى به سوى بازگشت و جبران وجود دارد؟! و آنها را مى‌بينى كه بر آتش عرضه مى‌شوند در حالى كه از شدّت ذلّت سرافكنده‌اند و زير چشمى به آن نگاه مى‌كنند؛ وكسانى كه ايمان آورده‌اند مى‌گويند: زيانكاران واقعى آنانند كه سرمايه وجود خود و خانواده خويش را در روز قيامت از دست داده‌اند؛ آگاه باشيد كه ستمكاران آن روز در عذاب دائم هستند! آنها جز خدا سرپرست و ياورى ندارند كه ياريشان كنند؛ و هر كس را خدا گمراه سازد، هيچ راه نجاتى براى او نيست.»
تعبير «يعرضون عليها» به صيغه مجهول، بيانگر ناگزيرى و بى‌اختيارى گمراهان، در قيامت است.
آشكار شدن جهنّم براى گمراهان، در قيامت:
«وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغاوِينَ؛
و دوزخ براى گمراهان آشكار مى‌گردد.»
افكنده شدن معبودان
باطل و گمراهان در جهنّم:
«وَ بُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغاوِينَ • وَ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ • مِنْ دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنْصُرُونَكُمْ أَوْ يَنْتَصِرُونَ • فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَ الْغاوُونَ؛
و دوزخ براى گمراهان آشكار مى‌گردد، و به آنان گفته مى‌شود: «كجا هستند معبودانى كه آنها را پرستش مى‌كرديد، معبودهايى غير از خدا؟! آيا آنها شما را يارى مى‌كنند، يا كسى به يارى آنها مى‌آيد؟! پس همه آن معبودان با عابدانِ گمراه به دوزخ افكنده مى‌شوند.»
كيفر گمراهان با مهلت خداوند به آنها، براى افزايش ضلالت‌شان:
«قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً؛
بگو: آنها كه در گمراهى بوده‌اند، بايد خداوند به آنها مهلت دهد تا زمانى كه وعده الهى را با چشم خود ببينند: يا مجازات (اين دنيا)، يا عذاب قيامت را! و به زودى خواهند دانست چه كسى جايگاهش بدتر، و لشكرش ناتوانتر است!»
تقابل اين آيه با آيات بعد، گوياى برداشت ياد شده است.
پذيرايى با
آب داغ، كيفر ضلالت‌پيشگان، در دوزخ:
«وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ • فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ • وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ؛
امّا اگر او از تكذيب
كنندگان گمراه باشد، با آب سوزان دوزخ پذيرايى مى‌شود و سرنوشت او ورود در آتش جهنم است.»
آتش سوزان جهنّم، كيفر ضلالت‌پيشگان در قيامت:
«وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ • وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ؛
امّا اگر او از تكذيب
كنندگان گمراه باشد، و سرنوشت او ورود در آتش جهنم است.»
جاودانگى و دايمى بودن عذاب ضلالت‌پيشگان، در قيامت:
۱. «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً • أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً؛
و آنها را گمراه مى‌كنم؛ و به آرزوها سرگرم مى‌سازم؛ و به آنان دستور مى‌دهم كه اعمال خرافى انجام دهند، و گوش
چهارپایان را بشكافند، و آفرينش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت توحيد را به شرك بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است. آنها (پيروان شيطان) جايگاهشان جهنّم است؛ و هيچ راه فرارى از آن ندارند.»
۲. «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِيداً • إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ظَلَمُوا لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيقاً • إِلَّا طَرِيقَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها أَبَداً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً؛
كسانى كه كافر شدند، و مردم را از راه خدا باز داشتند، در گمراهى دورى افتاده‌اند. كسانى كه كافر شدند، و به خود و ديگران ستم كردند، هرگز خدا آنها را نخواهد بخشيد، و آنان را به هيچ راهى هدايت نخواهد كرد، مگر به راه دوزخ، كه جاودانه در آن خواهند ماند؛ و اين امر براى خدا آسان است!»
۳. «قالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِي النَّارِ كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيها جَمِيعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ • وَ قالَتْ أُولاهُمْ لِأُخْراهُمْ فَما كانَ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ • إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ اسْتَكْبَرُوا عَنْها لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ وَ لا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِياطِ وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ؛
(خداوند به آنها) مى‌گويد: در صف اقوام گمراهى از جنّ و انس كه پيش از شما بودند در آتش وارد شويد! هر زمان كه گروهى وارد مى‌شوند، گروه همسان خود را
لعن مى‌كنند؛ تا همگى با ذلّت در آن قرار گيرند، در اين هنگام، گروه پيروان درباره پيشوايان خود مى‌گويند: پروردگارا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند؛ پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن. (كيفرى براى گمراهيشان، و كيفرى به خاطر گمراه ساختن ما.) مى‌فرمايد: براى هر كدام از شما دو عذاب است؛ ولى نمى‌دانيد. و پيشوايان آنها به پيروان خود مى‌گويند: شما برترى بر ما نداشتيد؛ پس بچشيد عذاب الهى را در برابر آنچه انجام مى‌داديد! كسانى كه آيات ما را تكذيب كردند، و دربرابر آن تكبّر ورزيدند، هرگز درهاى
آسمان به رويشان گشوده نمى‌شود؛ و (هيچ گاه) داخل بهشت نخواهند شد مگر اين‌كه شتر از سوراخ سوزن بگذرد! اين گونه، مجرمان را كيفر مى‌دهيم.»
۴. «وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خالِدُونَ • تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَ هُمْ فِيها كالِحُونَ • أَ لَمْ تَكُنْ آياتِي تُتْلى عَلَيْكُمْ فَكُنْتُمْ بِها تُكَذِّبُونَ • قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَيْنا شِقْوَتُنا وَ كُنَّا قَوْماً ضالِّينَ؛
و آنان كه كفه ترازوهاى عمل آنها سبك باشد، كسانى هستند كه سرمايه وجود خود را از دست داده، در جهنم جاودانه خواهند ماند. شعله‌هاى سوزان آتش همچون شمشير به صورتهايشان نواخته مى‌شود؛ و در دوزخ چهره‌اى زشت و عبوس دارند. (به آنها گفته مى‌شود:) آيا آيات من بر شما خوانده نمى‌شد، پس آن را تكذيب مى‌كرديد؟! مى‌گويند: پروردگارا! تيره‌بختى ما بر ما چيره شد، و ما گروه گمراهى بوديم.»
۵. «إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكافِرِينَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِيراً • خالِدِينَ فِيها أَبَداً ... • وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا؛
خداوند كافران را از رحمت خود دور داشته و براى آنان آتش سوزاننده‌اى آماده نموده است. در حالى كه همواره در آن تا ابد مى‌مانند؛ ... و مى‌گويند: پروردگارا! ما از سران و بزرگان خود اطاعت كرديم و ما را گمراه ساختند.»
۶. «إِذِ الْأَغْلالُ فِي أَعْناقِهِمْ وَ السَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ • فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ • ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تُشْرِكُونَ • مِنْ دُونِ اللَّهِ قالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَلْ لَمْ نَكُنْ نَدْعُوا مِنْ قَبْلُ شَيْئاً كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكافِرِينَ • ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ؛
در آن هنگام كه غل و زنجيرها برگردن آنان قرار گرفته و آنها را مى‌كشند؛ و در آب سوزان وارد مى‌كنند؛ سپس در آتش دوزخ مى‌سوزند! سپس به آنها گفته مى‌شود: كجايند آنچه را همتاى خدا قرار مى‌داديد، همان معبودهايى را كه جز خدا پرستش مى‌كرديد؟! آنها مى‌گويند: همه از نظر ما پنهان و گم شدند؛ بلكه ما اصلًا پيش از اين چيزى را پرستش نمى‌كرديم! اين‌گونه خداوند كافران را گمراه مى‌سازد. از درهاى جهنم وارد شويد و جاودانه در آن بمانيد؛ و چه بد است جايگاه متكبّران!»
۷. «ذلِكَ جَزاءُ أَعْداءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِيها دارُ الْخُلْدِ جَزاءً بِما كانُوا بِآياتِنا يَجْحَدُونَ • وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانا مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِيَكُونا مِنَ الْأَسْفَلِينَ؛
اين آتش كيفر دشمنان خداست، سراى جاويدشان در آن خواهد بود، كيفرى است بخاطر اين‌كه آيات ما را انكار مى‌كردند. كافران گفتند: پروردگارا! كسانى از جنّ و انس كه ما را گمراه كردند به ما نشان ده تا زير پاى خود نهيم و لگدمالشان كنيم تا از پست ترين مردم باشند.»
۸. «وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ وَلِيٍّ مِنْ بَعْدِهِ ... • ... وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذابٍ مُقِيمٍ • وَ ما كانَ لَهُمْ مِنْ أَوْلِياءَ يَنْصُرُونَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ سَبِيلٍ؛
كسى راكه خدا گمراه كند، هيچ سرپرست و ياورى جز او نخواهد داشت ... وكسانى كه ايمان آورده‌اند مى‌گويند: زيانكاران واقعى آنانند كه سرمايه وجود خود و خانواده خويش را در روز قيامت از دست داده‌اند؛ آگاه باشيد كه ستمكاران آن روز در عذاب دائم هستند! آنها جز خدا سرپرست و ياورى ندارند كه ياريشان كنند؛ و هر كس را خدا گمراه سازد، هيچ راه نجاتى براى او نيست.»
مشاهده
شیاطین در قيامت و همنشينى با آنان، باعث عذاب گمراهان:
«وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ • وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ • حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ؛
و هر كس از ياد خداوند رحمان، روى‌گردان شود شيطانى را بر او مسلط مى‌سازيم كه همواره همنشين او خواهد بود. و آنها (شياطين) اين گروه را از راه خدا باز مى‌دارند، در حالى كه گمان مى‌كنند
هدایت‌یافتگان حقيقى آنها هستند. تا زمانى كه در قيامت نزد ما حاضر شود مى‌گويد: اى كاش ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشينى بودى!»
عذاب شديد ضلالت‌پيشگان، در جهنّم:
۱. «يا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ؛
اى
داود! ما تو را
خلیفه و نماينده خود در زمين قرار داديم؛ پس در ميان مردم بحق داورى كن، و از
هوای نفس پيروى مكن كه تو را از راه خدا منحرف سازد؛ كسانى كه از راه خدا گمراه شوند، عذاب شديدى بخاطر فراموش كردن روز حساب دارند!»
۲. «الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ فَأَلْقِياهُ فِي الْعَذابِ الشَّدِيدِ • قالَ قَرِينُهُ رَبَّنا ما أَطْغَيْتُهُ وَ لكِنْ كانَ فِي ضَلالٍ بَعِيدٍ؛
همان كسى كه معبود ديگرى با خدا قرارداده بود، آرى او را درعذاب شديد بيفكنيد! و همنشينش از شياطين مى‌گويد: پروردگارا! من او را به طغيان وانداشتم، بلكه او خود در گمراهى دور و درازى بود!»
گرفتار شدن گمراهان به عذاب دنيايى و آخرتى:
۱. «... بَلْ زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مَكْرُهُمْ وَ صُدُّوا عَنِ السَّبِيلِ وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ • لَهُمْ عَذابٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَقُّ وَ ما لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ واقٍ؛
... ولى در نظر كافران، دروغ و نيرنگشان جلوه داده شده است، و مى‌پندارند واقعيتى دارد و آنها به سبب اعمالشان از راه خدا بازداشته شده‌اند؛ و هركس را خدا گمراه كند، هدايت كننده‌اى براى او وجود نخواهد داشت. در زندگى دنيا، براى آنها عذابى دردناك است؛ و عذاب آخرت سخت‌تر است؛ و در برابر عذاب خدا، هيچ نگهدارنده‌اى براى آنها نيست.»
۲. «قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً؛
بگو: آنها كه در گمراهى بوده‌اند، بايد خداوند به آنها مهلت دهد تا زمانى كه وعده الهى را با چشم خود ببينند: يا مجازات (اين دنيا)، يا عذاب قيامت را! و به زودى خواهند دانست چه كسى جايگاهش بدتر، و لشكرش ناتوانتر است!»» مقصود از «و امّا السّاعة ...» قيامت و عذاب نار است.
عذاب دنيايى يا فرارسيدن
مرگ و قيامت، پايان مهلت خداوند به گمراهان:
«قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً؛
بگو: آنها كه در گمراهى بوده‌اند، بايد خداوند به آنها مهلت دهد تا زمانى كه وعده الهى را با چشم خود ببينند: يا مجازات (اين دنيا)، يا عذاب قيامت را! و به زودى خواهند دانست چه كسى جايگاهش بدتر، و لشكرش ناتوانتر است!»
يقين و غير قابل ترديد بودن كيفر (آب داغ و آتش جهنّم) براى مكذّبان گمراه:
«وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ • فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ • وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ • إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ؛
امّا اگر او از تكذيب
كنندگان گمراه باشد، با آب سوزان دوزخ پذيرايى مى‌شود و سرنوشت او ورود در آتش جهنم است؛ به يقين حق و يقين اين است.»
درهاى مخصوص، براى ورود هر دسته از گمراهان به
جهنّم:
«إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ • وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ • لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِكُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ؛
كه بر بندگانم هيچ تسلطى نخواهى يافت؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‌كنند؛ و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست! هفت در دارد؛ و براى هر درى، بخشى از آنها تعيين و تقسيم شده‌اند.»
مشترك بودن
اضلالگران و
گمراهان، در عذاب:
۱. «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً • يَعِدُهُمْ وَ يُمَنِّيهِمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلَّا غُرُوراً • أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً؛
و آنها را گمراه مى‌كنم؛ و به آرزوها سرگرم مى‌سازم؛ و به آنان دستور مى‌دهم كه
اعمال خرافی انجام دهند، و گوش
چهارپایان را بشكافند، و
آفرینش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت
توحید را به
شرک بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است. شيطان به آنها وعده‌ها ى دروغين مى‌دهد؛ و به آرزوها، سرگرم مى‌سازد؛ در حالى كه جز فريب و نيرنگ، به آنها وعده نمى‌دهد. آنها (پيروان شيطان) جايگاهشان جهنّم است؛ و هيچ راه فرارى از آن ندارند.»
۲. «قالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِي النَّارِ كُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتَّى إِذَا ادَّارَكُوا فِيها جَمِيعاً قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لكِنْ لا تَعْلَمُونَ • وَ قالَتْ أُولاهُمْ لِأُخْراهُمْ فَما كانَ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ؛
(خداوند به آنها) مى‌گويد: در صف اقوام گمراهى از جنّ و انس كه پيش از شما بودند در آتش وارد شويد! هر زمان كه گروهى وارد مى‌شوند، گروه همسان خود را لعن مى‌كنند؛ تا همگى با ذلّت در آن قرار گيرند، در اين هنگام، گروه پيروان درباره پيشوايان خود مى‌گويند: پروردگارا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند؛ پس كيفر آنها را از آتش دو برابر كن. (كيفرى براى گمراهيشان، و كيفرى به خاطر گمراه ساختن ما.) مى‌فرمايد: براى هر كدام از شما دو عذاب است؛ ولى نمى‌دانيد. و پيشوايان آنها به پيروان خود مى‌گويند: شما برترى بر ما نداشتيد؛ پس بچشيد عذاب الهى را در برابر آنچه انجام مى‌داديد! و پيشوايان آنها به پيروان خود مى‌گويند: شما برترى بر ما نداشتيد؛ پس بچشيد عذاب الهى را در برابر آنچه انجام مى‌داديد!»
۳. «قالَ رَبِّ بِما أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ • إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ • وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ؛
گفت: پروردگارا! به سبب آنكه مرا گمراه ساختى، من نعمتهاى مادّى را در زمين در نظر آنها جلوه مى‌دهم، و به يقين همگى را گمراه خواهم ساخت، كه بر بندگانم هيچ تسلطى نخواهى يافت؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‌كنند؛ و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست!»»
۴. «فَأَغْوَيْناكُمْ إِنَّا كُنَّا غاوِينَ • فَإِنَّهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ؛
ما شما را گمراه كرديم، زيرا خود گمراه بوديم. آرى همه آنها (پيشوايان و پيروان گمراه) در آن روز در عذاب الهى شركت دارند.!»
۵. «فَإِنَّكُمْ وَ ما تَعْبُدُونَ • ما أَنْتُمْ عَلَيْهِ بِفاتِنِينَ • إِلَّا مَنْ هُوَ صالِ الْجَحِيمِ؛
شما و آنچه را پرستش مى‌كنيد، هرگز نمى‌توانيد كسى را با آن فريب دهيد، مگر آنها كه در آتش دوزخ وارد مى‌شوند.»
۶. «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ • وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ • حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ؛
و هر كس از ياد خداوند رحمان، روى‌گردان شود شيطانى را بر او مسلط مى‌سازيم كه همواره همنشين او خواهد بود. و آنها (شياطين) اين گروه را از راه خدا باز مى‌دارند، در حالى كه گمان مى‌كنند
هدایت‌یافتگان حقيقى آنها هستند. تا زمانى كه در قيامت نزد ما حاضر شود مى‌گويد: اى كاش ميان من و تو فاصله
مشرق و
مغرب بود؛ چه بد همنشينى بودى!»
جوامع گمراه و گناهكار، در خطر گرفتار شدن به عذابهاى دنيايى:
«وَ أَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْناهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمى عَلَى الْهُدى فَأَخَذَتْهُمْ صاعِقَةُ الْعَذابِ الْهُونِ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ؛
امّا ثمود را هدايت كرديم، ولى آنها نابينايى و گمراهى را بر هدايت ترجيح دادند؛ به همين جهت صاعقه عذاب خواركننده بخاطر اعمالى كه انجام مى‌دادند آنها را فرو گرفت.»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۹، ص۸۴، برگرفته از مقاله «عذاب ضلالت‌پیشگان».
