عذاب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَذاب:
(وَ اَعْتَدْنا لِلْکافِرینَ عَذاباً مُهیناً) عَذاب: دربار «عذاب» و تناسب گناه و کیفر باید گفت:
مجازات گاهی «دردناک» است (عذاب الیم) مانند شلاق زدن و آزار بدنی و گاهی «
توهین‌آمیز» است (عذاب مهین) مانند پاشیدن لجن بر لباس کسی و مانند آن و گاهی پرسروصداست
(عَذابٌ عَظیمٌ) مانند مجازات در حضور
جمعیت و نیز گاهی اثر آن در وجود
انسان عمیق است و تا مدتی باقی می‌ماند
(عَذابٌ شَدیدٌ) مانند زندان‌های طویل‌المدّت با اعمال شاقه و امثال آن....
درباره
(عَذابٍ غَلیظٍ) باید گفت که در
آیات قرآن در چهار مورد «عذاب»، توصیف به «
غلیظ» شده است
که با دقت در آن آیات چنین به نظر می‌رسد که عذاب غلیظ مربوط به سرای دیگر است، مخصوصا آیات
سوره ابراهیم که در آن اشاره بر عذاب غلیظ شده است و با صراحت، حال
دوزخیان را بیان می‌دارد و باید هم چنین باشد چرا که هر‌اندازه
عذاب دنیا شدید باشد باز در برابر
عذاب آخرت،
خفیف و کم اهمیّت است.
روشن است که توصیف عذاب به یکی از صفات تناسبی با نوع
گناه دارد و لذا در بسیاری از آیات قرآن، مجازات
ظالمان به عنوان عذاب الیم آمده است، زیرا متناسب با دردناک بودن ظلم نسبت به
بندگان خداست و آن‌ها که گناهشان
توهین‌آمیز بوده عذابشان نیز
توهین‌آمیز است و همچنین آن‌ها که دست به گناهان
شدید و یا پرسروصدا می‌زنند کیفری همانند آن دارند، ولی منظور از ذکر مثال‌های فوق، نزدیک ساختن مطلب به ذهن است وگرنه مجازات‌های آن جهان قابل مقایسه با مجازات‌های این عالم نیست.
به مواردی از کاربرد
عَذَّبَ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(اوْلَئِکَ هُمُ الْکافِرونَ حَقًّا وَ اَعْتَدْنا لِلْکافِرینَ عَذابًا مُّهینًا) (آن‌ها
کافران حقیقی‌اند و برای کافران، مجازات خوارکننده‌ای فراهم ساخته‌ایم.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
خدای تعالی بعد از آنکه
یهود و
نصارا را توصیف کرد به اینکه می‌خواهند با
ایمان آوردن به بعضی و کفر ورزیدن به بعضی دیگر، بین خدا و
رسولان او
تفرقه انداخته، راهی
وسط اتخاذ کنند، این معنا را خاطرنشان می‌سازد که این‌ها با این روش خود کافر حقیقی هستند:
(اولئِکَ هُمُ الْکافِرونَ حَقًّا) و سپس تهدیدشان کرده و فرموده:
(وَ اَعْتَدْنا لِلْکافِرینَ عَذاباً مُهیناً) (وَ لَمّا جاء اَمْرُنا نَجَّیْنا هودًا وَ الَّذینَ آمَنواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنّا وَ نَجَّیْناهُم مِّنْ عَذابٍ غَلیظٍ) (و هنگامی که
فرمان ما فرارسید،
هود و کسانی را که با او ایمان آورده بودند، با
رحمت خود نجات دادیم و آن‌ها را از عذاب
شدید، رهایی بخشیدیم.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ نَجَّیْناهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلیظٍ) از ظاهر سیاق بر می‌آید که منظور از این عذاب غلیظ، همان عذابی است که کفار قوم هود (علیه‌السّلام) را به کام خود کشید، در نتیجه جمله مورد بحث از قبیل عطف تفسیر است نسبت به جمله قبلش. ولی بعضی از
مفسرین گفته‌اند: مراد از آن، عذاب آخرت است، لیکن این نظریه خیلی قابل اعتنا نیست.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(آن را جرعه جرعه سر می‌کشد و هرگز حاضر نیست به میل خود آن را بیاشامد و
مرگ از هر جا به سراغ او می‌آید؛ ولی با این همه نمی‌میرد و در پی او، عذاب
شدیدی است.)
شیخ طبرسی در مجمع البیان می‌فرماید:
(وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلیظٌ) یعنی اینان در پشت سر خود، عذاب جاودانی دارند.
کلبی گوید: یعنی بعد از آن عذاب، عذابی دردناک‌تر و دشوارتر دارند.
(نُمَتِّعُهُمْ قَلیلًا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ اِلَی عَذابٍ غَلیظٍ) (ما اندکی آن‌ها را از متاع دنیا بهره‌مند می‌کنیم، سپس آن‌ها را به
تحمل عذاب
شدیدی وادار می‌سازیم.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(نُمَتِّعُهُمْ قَلیلًا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ اِلی عَذابٍ غَلیظٍ) در این جمله با بیانی دیگر از حقیقت حال کفار پرده برداری می‌کند، چون در جمله
(اِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلوا) چه بسا توهم گردد، مادامی که در دنیا و متنعم به نعمت‌های آن هستند، دست خدا به ایشان نمی‌رسد و از
قدرت خدا خارجند، بله بعد از آنکه مردند یا مبعوث شدند آن وقت داخل در قدرت خدا می‌شوند و خدا با عذاب خود از ایشان
انتقام می‌گیرد.
لذا این جمله این توهم را دفع نموده و می‌فهماند که کفار در دنیا نیز حتی یک لحظه خارج از تدبیر خدا نیستند و اگر با متاع اندک دنیا بهره‌مندشان می‌کند، چیزی نخواهد گذشت که
مضطر و ناچارشان می‌کند، تا با پای خود به سوی عذابی غلیظ روان شوند. پس به هر حال مغلوب و مقهورند و دائما امر آنان به دست خدا است و نمی‌توانند خدا را به ستوه آورند نه در حال بهره‌مندی‌شان و نه در غیر آن حال.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(و هرگاه بعد از ناراحتی که به او رسیده رحمتی از سوی خود به او بچشانیم می‌گوید: «این به خاطر شایستگی و
استحقاق من بوده و
گمان نمی‌کنم قیامت برپا شود و به فرض که قیامتی باشد، هرگاه به سوی پروردگارم بازگردانده شوم، برای من نزد او بهترین
پاداش است. ما کافران را از اعمالی که انجام داده‌اند به زودی آگاه خواهیم کرد و از عذاب
شدید به آن‌ها می‌چشانیم.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذینَ کَفَروا بِما عَمِلوا وَ لَنُذیقَنَّهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلیظٍ) این آیه شریفه
تهدید و وعیدی است به کفار.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عذاب»، ج۳، ص۱۲۸-۱۲۹.
