• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن محمد توزی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: عبدالله بن محمد توزی (دائرةالمعارف‌مؤلفان‌اسلامی).

تَوَّزی، ابومحمد عبدالله بن محمد بن هارون، راوی و لغت‌شناس سده ۳ق/۹م بود.


وی را گاه توَّجی و یا به اشتباه، ثَورِی نیز خوانده‌اند.
[۱] ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسه، ج۳، ص۱۳، به کوشش احمدامین و احمد زین، قاهره، ۱۹۴۴م.
[۲] سیوطی، المزهر، ج۲، ص۴۰۷، به کوشش محمداحمد جادالمولی و دیگران، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
[۳] بغدادی، هدیه، ج۱، ص۴۴۰.
نسبت وی به شهر تَوَّز (یا تَوَّج) از توابع فارس می‌رسد.
[۴] یاقوت حموی، بلدان، ج۱، ص۸۹۴.
او از موالی قریش بود، به همین سبب گویا در روزگار خود، به قریشی نیز شهرت داشته است.
[۵] محمد زبیدی، طبقات النحویین، ج۱، ص۱۰۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
[۶] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۷] مفضل بن محمد، تاریخ العلماء النحویین، ج۱، ص۸۰، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، جیزه، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
[۸] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
وی با مادر ابو ذکوان نحوی (د ۳۴۱ق) ازدواج کرد. گویند ابوذکوان شعر را نزد وی فرا گرفت.
[۹] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۱۰] ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۱۱] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.


در روزگار توزی دو مکتب ادبی بصره و کوفه به نهایت شکوفایی خود رسیده، و علمای بزرگی در هر دو مکتب پدیدار شده بودند. او نیز در آن زمان نزد استادانی چون ابوعبیده معمر بن مثنی (د ح۲۱۰ق)، اصمعی (د ۲۱۶ق)، سعید بن مسعدۀ اخفـش (د ۲۱۵ق) و ابوزیـد سعید بن اوس انصاری (د ۲۱۵ق) ــ که همه پیرو مکتب بصره بودند ــ کسب علم کرد و الکتاب سیبویه را نزد ابوعمر جَرْمی خواند
[۱۲] ابوطیب لغوی، مراتب النحویین، ج۱، ص۷۵، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
[۱۳] ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۱۴] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۱۵] یاقوت حموی، بلدان، ج۱، ص۸۹۴.
و در این دانش بدانجا رسید که در کتاب‌های نحو ، او را در بالاترین طبقات نهادند.
[۱۶] ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، ج۱، ص۶۰، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۱۷] ابوطیب لغوی، مراتب النحویین، ج۱، ص۷۵، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
[۱۸] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
مبرد (د ۲۸۵ق) نیز وی را از ریاشی (د ۲۵۷ق) و مازنی (د ۲۴۶ق) برتر دانسته، و گفته است: کس را آگاه‌تر از وی در شعر ندیدم.
[۱۹] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۲۰] ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۲۱] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.


توزی سرانجام به یُمن دانش خود به دربار خلیفه واثق و مجالس ادبی او راه یافت. با این وجود، گاه روایات حاکی از آن است که وی دچار لغزش‌های لغوی و نحوی فراوان می‌شده است؛ از جمله می‌توان از مجلس مازنی و توزی نزد خلیفه واثق،
[۲۲] ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، ج۱، ص۶۴، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۲۳] نشوان حمیری، الحور العین، ج۱، ص۴۵ ۴۶، به کوشش کمال مصطفی، قاهره، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.    
داستان ابوحاتم سجستانی و توزی نزد سعید اخفش
[۲۴] عبدالرحمان زجاجی، الامالی، ج۱، ص۱۱۷_۱۱۸، به کوشش عبدالسلام هارون، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۲۵] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۹۸_۹۹، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۲۶] ابوحیان غرناطی، تذکرة النحاة، ج۱، ص۱۶۰، به کوشش عفیف عبدالرحمان، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
یاد کـرد که به این لغـزش‌هـا اشاره دارند.

گویا توزی اندکی با زبان‌های فارسی و نبطی آشنا بوده است. پیداست که مراد از نبطی مردم نابود‌شدۀ جنوب شام که پایتخت ایشان پترا بوده است، نیست؛ دانشمندان مسلمان تمامی ساکنانِ آرامی بین‌النهرین را نبطی می‌خواندند که زبان بیش‌تر آنان سریانی بود. در روایتی آمده که به ادعای وی، هر نامی از نام‌های انواع خرما که در آن‌ حرف باء باشد، نبطی است، مانند «بربنا» و «بارسما»، و هر اسمی که آخر آن الف و نون باشد، فارسی است، مانند «حرکان»، «جِیسوان» و «بندادجان».
[۲۷] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۷، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
هیچ‌یک از منابع، توزی را شاعر نخوانده‌اند؛ با این همه، اشعاری چند از وی در منابع پراکنده است.
[۲۸] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۲، ص۶۴۶، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، مکتبة اطلس.
[۲۹] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۶، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۳۰] ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، ج۱، ص۳۷۰۵_۳۷۰۶، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۳۱] محمد مبرد، الفاضل، ج۱، ص۷۸، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۳۲] محمد مبرد، الفاضل، ج۱، ص۸۲، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.    
[۳۳] محمد مبرد، الکامل، ج۱، ص۵۰، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم و سید شحاثه، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
[۳۴] محمد مبرد، الکامل، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم و سید شحاثه، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
[۳۵] عبدالله توزی، «الاضداد»، ج۱، ص۱۷۲، به کوشش محمدحسین آل یاسین، المورد، بغداد، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
خالد نجار در یک دو بیتی به هجو وی برخاسته است.
[۳۶] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۵۷، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۳۷] سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۶۱، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۵م.    
[۳۸] خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۷، ص۵۲۱، به کوشش دُرتئاکراولسکی، ویسبادن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.


آنچه سبب شده که نام توزی در متون ماندگار شود، روایت‌های بسیاری است که از وی برجای مانده استو بیش‌تر شامل نقل قول از استادانش چون اصمعی و ابوعبیده معمر بن مثنی است. البته برخی از این روایت‌ها بر اشتباهات یا عدم اطلاع استادان وی از موضوعی دلالت دارد
[۳۹] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۶، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۴۰] ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، ج۱، ص۷۳_۷۴، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۴۱] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۸، ص۲۰۶، به کوشش عبدالکریم عزباوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
نیز نشان می‌دهد که توزی را با ایشان مداعباتی بوده است.
[۴۲] یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۱۱۰، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۴۳] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۷، ص۲۵۳، به کوشش عبدالکریم عزباوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.


توزی شاگردانی داشته است که از او بسیار روایت کرده‌اند؛ از جمله می‌توان به عثمان بن سعید اشناندانی و بهاءالدین عسقلانی اشاره کرد.
[۴۴] یاقوت حموی، ادبا، ج۱۱، ص۲۳۱.
[۴۵] محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۸۵، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۴۶] محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۱۲۵، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۴۷] محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۱۵۰، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
[۴۸] محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۱۷۳، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
وی در ۲۳۰ق
[۴۹] محمد زبیدی، طبقات النحویین، ج۱، ص۱۰۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
[۵۰] مفضل بن محمد، تاریخ العلماء النحویین، ج۱، ص۸۰، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، جیزه، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
[۵۱] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
و به روایتی دیگر در ۲۳۸ق
[۵۲] ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۲۰، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
[۵۳] یاقوت حموی، بلدان، ج۱، ص۸۹۴.
درگذشت.

آثـار: «الاضداد»، رسالۀ کوچکی است در ۲۴ صفحه که محمدحسین آل یاسین آن را در مجلۀ المورد (۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م) به چاپ رسانیده است. توزی در این کتاب به شرح کلماتی که بر دو معنای متضاد دلالت دارند، پرداخته است و با روایتی از ابوعبیده آغاز می‌شود. در این کتاب به آیات قرآنی، شعر شاعران و دیگر شواهد لغوی نیز استناد شده است.
دیگر آثار وی که یافت نشده، این‌هاست:
۱. الامثال.
۲. الخیل و اسنانها و عیوبها و اضمارها و من نسب الی فرسه و سبقها.
[۵۴] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۶۳.

۳. کتاب فعلت و افعلت.
۴. النوادر.
[۵۵] بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۲۹۴.
[۵۶] بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۳۲۰.
[۵۷] بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۳۴۶.
[۵۸] علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۵۹] سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۶۱، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۵م.    
[۶۰] خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۷، ص۵۲۱، به کوشش دُرتئاکراولسکی، ویسبادن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.


(۱) ابن‌انباری، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
(۲) ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
(۳) ابن‌ندیم، الفهرست.
(۴) ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسه، به کوشش احمدامین و احمد زین، قاهره، ۱۹۴۴م.
(۵) ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، مکتبة اطلس.
(۶) ابوحیان غرناطی، تذکرة النحاة، به کوشش عفیف عبدالرحمان، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
(۷) ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
(۸) ابوطیب لغوی، مراتب النحویین، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
(۹) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، به کوشش عبدالکریم عزباوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۱۰) بغدادی، ایضاح المکنون.
(۱۱) بغدادی، هدیه.
(۱۲) عبدالله توزی، «الاضداد»، به کوشش محمدحسین آل یاسین، المورد، بغداد، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
(۱۳) محمد زبیدی، طبقات النحویین، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
(۱۴) عبدالرحمان زجاجی، الامالی، به کوشش عبدالسلام هارون، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۱۵) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۵م.
(۱۶) سیوطی، المزهر، به کوشش محمداحمد جادالمولی و دیگران، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
(۱۷) خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، به کوشش دُرتئاکراولسکی، ویسبادن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۱۸) علی قفطی، انباه الرواة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
(۱۹) محمد مبرد، الفاضل، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
(۲۰) محمد مبرد، الکامل، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم و سید شحاثه، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
(۲۱) محمد مرزبانی، اشعار النساء، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
(۲۲) مفضل بن محمد، تاریخ العلماء النحویین، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، جیزه، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
(۲۳) نشوان حمیری، الحور العین، به کوشش کمال مصطفی، قاهره، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
(۲۴) یاقوت حموی، ادبا.
(۲۵) یاقوت حموی، بلدان.
(۲۶) یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.

۱. ↑ ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسه، ج۳، ص۱۳، به کوشش احمدامین و احمد زین، قاهره، ۱۹۴۴م.
۲. ↑ سیوطی، المزهر، ج۲، ص۴۰۷، به کوشش محمداحمد جادالمولی و دیگران، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
۳. ↑ بغدادی، هدیه، ج۱، ص۴۴۰.
۴. ↑ یاقوت حموی، بلدان، ج۱، ص۸۹۴.
۵. ↑ محمد زبیدی، طبقات النحویین، ج۱، ص۱۰۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
۶. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۷. ↑ مفضل بن محمد، تاریخ العلماء النحویین، ج۱، ص۸۰، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، جیزه، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
۸. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۹. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۱۰. ↑ ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
۱۱. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۱۲. ↑ ابوطیب لغوی، مراتب النحویین، ج۱، ص۷۵، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
۱۳. ↑ ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
۱۴. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۱۵. ↑ یاقوت حموی، بلدان، ج۱، ص۸۹۴.
۱۶. ↑ ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، ج۱، ص۶۰، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۱۷. ↑ ابوطیب لغوی، مراتب النحویین، ج۱، ص۷۵، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
۱۸. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۱۹. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۲۰. ↑ ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۱۹، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
۲۱. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۲۲. ↑ ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، ج۱، ص۶۴، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۲۳. ↑ نشوان حمیری، الحور العین، ج۱، ص۴۵ ۴۶، به کوشش کمال مصطفی، قاهره، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.    
۲۴. ↑ عبدالرحمان زجاجی، الامالی، ج۱، ص۱۱۷_۱۱۸، به کوشش عبدالسلام هارون، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۲۵. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۹۸_۹۹، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۲۶. ↑ ابوحیان غرناطی، تذکرة النحاة، ج۱، ص۱۶۰، به کوشش عفیف عبدالرحمان، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۲۷. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۷، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۲۸. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۲، ص۶۴۶، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، مکتبة اطلس.
۲۹. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۶، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۳۰. ↑ ابن‌حمدون، التذکرة الحمدونیه، ج۱، ص۳۷۰۵_۳۷۰۶، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۳۱. ↑ محمد مبرد، الفاضل، ج۱، ص۷۸، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۳۲. ↑ محمد مبرد، الفاضل، ج۱، ص۸۲، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.    
۳۳. ↑ محمد مبرد، الکامل، ج۱، ص۵۰، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم و سید شحاثه، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
۳۴. ↑ محمد مبرد، الکامل، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم و سید شحاثه، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۶م.
۳۵. ↑ عبدالله توزی، «الاضداد»، ج۱، ص۱۷۲، به کوشش محمدحسین آل یاسین، المورد، بغداد، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۳۶. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۵۷، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۳۷. ↑ سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۶۱، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۵م.    
۳۸. ↑ خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۷، ص۵۲۱، به کوشش دُرتئاکراولسکی، ویسبادن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۳۹. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۲۱۶، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۴۰. ↑ ابوطاهر مقری، اخبار النحویین، ج۱، ص۷۳_۷۴، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۴۱. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۸، ص۲۰۶، به کوشش عبدالکریم عزباوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
۴۲. ↑ یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص۱۱۰، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۴۳. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۷، ص۲۵۳، به کوشش عبدالکریم عزباوی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
۴۴. ↑ یاقوت حموی، ادبا، ج۱۱، ص۲۳۱.
۴۵. ↑ محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۸۵، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۴۶. ↑ محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۱۲۵، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۴۷. ↑ محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۱۵۰، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۴۸. ↑ محمد مرزبانی، اشعار النساء، ج۱، ص۱۷۳، لوح فشردۀ الموسوعة الشعریه.
۴۹. ↑ محمد زبیدی، طبقات النحویین، ج۱، ص۱۰۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م.
۵۰. ↑ مفضل بن محمد، تاریخ العلماء النحویین، ج۱، ص۸۰، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، جیزه، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
۵۱. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۵۲. ↑ ابن‌انباری، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۲۰، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م.
۵۳. ↑ یاقوت حموی، بلدان، ج۱، ص۸۹۴.
۵۴. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۶۳.
۵۵. ↑ بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۲۹۴.
۵۶. ↑ بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۳۲۰.
۵۷. ↑ بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ص۳۴۶.
۵۸. ↑ علی قفطی، انباه الرواة، ج۲، ص۱۲۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
۵۹. ↑ سیوطی، بغیة الوعاة، ج۲، ص۶۱، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۵م.    
۶۰. ↑ خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، ج۱۷، ص۵۲۱، به کوشش دُرتئاکراولسکی، ویسبادن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «توزی»، ج۱۶، ص۴.    


رده‌های این صفحه : تراجم | لغت شناسان
جعبه ابزار