عبدالحمید بن عیسی خسروشاهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خسروشاهی، عبدالحمید بن عیسی، خسروشاهی، عبدالحمید بن عیسی، ملقب به شمس‌الدین،
حکیم و
فقیه شافعی قرن ششم و هفتم است.
وی در ۵۸۰ در خسروشاه (خسروشهر کنونی) در حوالی
تبریز به دنیا آمد.
خسروشاهی از شاگردان فریدالدین داماد نیشابوری و همچنین یکی از بهترین شاگردان
فخررازی (متوفی ۶۶۰) بود و
کلام و
اصول فقه را نزد وی که خود از پیروان سنّت امام‌الحرمین جوینی بودــ فراگرفت.
وی استاد خود، فخررازی، را بسیار ارج می‌نهاد و به برتری او در
علوم عقلی و فضیلت
غزالی در
علوم نقلی تصریح داشت.
خسروشاهی
حدیث را نزد مؤیدبن علی طوسی (متوفی ۶۱۷) آموخت و از او حدیث نقل کرد.
او پس از
مرگ فخررازی به
شام رفت و نزد ملک ناصر صلاح‌الدین (متوفی ۶۵۶)، حاکم کَرَک، مقیم شد. خسروشاهی نزد ملک ناصر بسیار گرامی بود، چنان‌که ملک ناصر با احترام به مجلس او وارد می‌شد و از او کلام و
حکمت می‌آموخت.
خسروشاهی در اواخر
عمر ،
دمشق را برای اقامت برگزید و در ۶۵۲ در آن‌جا درگذشت و به
خاک سپرده شد.
او معاصر خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) بود و ظاهرآ با یکدیگر
مکاتبه داشتند. رساله‌ای از
خواجه نصیرالدین طوسی باعنوان الاسئلة‌النصیریة وجود دارد که خواجه در آن، چند سؤال
فلسفی در باب
علت و
معلول ، حرکت و رابطه
نفس و
بدن از خسروشاهی پرسیده که ظاهرآ پاسخی نگرفته و بعدها
صدرالمتألهین در رساله‌ای به آن‌ها پاسخ داده است. رساله خواجه و پاسخ
ملاصدرا هر دو، در حاشیه
کتاب مبدأ و
معاد در
سال ۱۳۱۴ به طبع رسیده است.
زین‌الدین‌بن مُرَحّل/ مُرَجّل (متوفی ۶۷۱)،
خطیب دمشق، از شاگردان وی بوده و نزد او کلام و اصول آموخته است. احمدبن یوسف لَبلی (متوفی ۶۹۱)، از دیگر شاگردان او، شماری از
کتب فخررازی را نزد وی خوانده است. یعقوب‌بن اسحاق کَرَکی مشهور به ابن‌القفّ (متوفی ۶۸۵) و ابواحمد دِمْیاطی (متوفی ۷۰۵) نیز از شاگردان وی بوده‌اند.
به دلیل احاطه خسروشاهی بر بسیاری از
معارف و
علوم ، به او عنوان
فیلسوف ،
متکلم ،
محدّث ،
فقیه و
طبیب داده‌اند.
ذهبی وی را متبحر در
فلسفه و
ابن‌کثیر وی را از
مشاهیر متکلمان خوانده است. نام او در طبقات
فقهای شافعی درج شده،
اما درباره طبیب بودن او گزارش چندانی به دست نیامده است جز این‌که نوشته‌ای درباره اصول طبی به او نسبت داده‌اند.
ظاهرآ خسروشاهی در
منطق نیز صاحب رأی بود، چنان‌که ابن‌تیمیّه
به اشکالات او درباره برخی
انواع کلی اشاره کرده است.
مختصرالمهذّبِ ابواسحاق شیرازی (متوفی ۴۷۶) در
فروع فقه شافعی ، تتمة‌الآیات البیناتِ فخررازی و تلخیص
شفاء ابن‌سینا
از آثار وی است. گفته می‌شود در اثر اخیر، خسروشاهی اشکالات عمده‌ای بر
ابن‌سینا کرده است.
از تلخیص
شفاء با عنوان مختصر المقالات نیز یاد شده،
اما با توجه به این‌که ابن‌سینا
کتابی به نام مقالات نداشته، احتمالا تلخیصِ بخش مقولات منطق
شفاء موردنظر بوده است.
دانش‌پژوه ،
نسخه‌ای از این اثر معرفی کرده
که در کتابخانه مجلس موجود است. اما این نسخه با عنوان دقیق عون‌اخوان‌الصفا علی فهم
کتاب الشفا، متعلق به بهاءالدین محمد اصفهانی، معروف به
فاضل هندی (متوفی ۱۱۷۳)، است و انتساب آن به خسروشاهی نادرست است
یحیی مهدوی نیز در فهرست نسخه‌های مصنّفات ابن‌سینا،
از قول
ابن‌قاضی شهبه، به‌تلخیص
شفاء خسروشاهی اشاره کرده اما نسخه‌ای از آن را معرفی نکرده است.
(۱) ابن ابی‌اصیبعه، عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، چاپ امرؤالقیس‌بن طحان (آوگوست مولر)، گونیگسبرگ و قاهره ۱۲۹۹/۱۸۸۲، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۲.
(۲) ابن‌تغری بردی، النجوم‌الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، قاهره (۱۳۸۳) ـ۱۳۹۲/ (۱۹۶۳) ـ۱۹۷۲.
(۳) ابن‌تیمیه،
کتاب‌الرّدّعلی‌المنطقیین، چاپ عبدالصمد شرف‌الدین
کتبی، بمبئی ۱۳۶۸/۱۹۴۹.
(۴) ابن‌عبری، تاریخ مختصرالدول، چاپ انطون صالحانی، لبنان ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) ابن‌فُوَطی، تلخیص مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، ج۴، قسم ۳، چاپ مصطفی جواد، (دمشق ۱۹۶۵).
(۶) ابن‌قاضی شهبه، طبقات‌الشافعیة، چاپ حافظ عبدالعلیم‌خان، بیروت: عالم
الکتب، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۷) ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
(۸) ابن‌مقفع، المنطق، چاپ محمدتقی دانش‌پژوه، تهران ۱۳۵۷ش.
(۹) عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات‌الشافعیة، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۱۰) محمدتقی دانش‌پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱، تهران ۱۳۴۸ش.
(۱۱) محمدبن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج۵، چاپ صلاح‌الدین منجد، کویت ۱۳۸۶/۱۹۶۶.
(۱۲) سبط‌ابن‌جوزی، مرآة‌الزمان فی تاریخ‌الاعیان، ج۸، حیدرآباد، دکن ۱۹۵۱ـ۱۹۵۲.
(۱۳) عبدالوهاب‌بن علی سبکی، طبقات‌الشافعیة الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، (قاهره) ۱۹۶۴ـ (۱۹۷۶).
(۱۴) محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، چاپ حامد ناجی اصفهانی، تهران ۱۳۷۵ش.
(۱۵) صفدی، الوافی.
(۱۶) احمدبن یوسف لبلی، فهرست‌اللبلی، چاپ یاسین یوسف عیاش و عواد عبدربه ابوزینه، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۱۷) محمدتقی مدرس رضوی، احوال و آثار ابوجعفر محمدبن محمدبن‌الحسن‌الطوسی، تهران ۱۳۵۴ش.
(۱۸) یحیی مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنّفات ابن‌سینا، تهران ۱۳۳۳ش؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالحمید بن عیسی خسروشاهی»، شماره۷۰۶۴.
