عبدالحسین میرزا فرمانفرما
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبدالحسین میرزا، یکی از حاکمان دربار
قاجار در
تبریز و
ارومیه و
خوی به
حاکمیت پرداخت و در دوره‌ای به عراق
تبعید و سپس به
ایران برگشت و در سن هشتاد سالگی وفات کرد.
عبدالحسین میرزا، ملقب به فرمانفرما در
سال ۱۲۷۴ه. ق (۱۲۳۶ه. ش) متولد شد. پدرش فیروز میرزا ملقب به نصرت الدوله شانزدهمین
پسر عباس میرزای نایب السلطنه و عموی
ناصر الدین شاه بود. مادرش شاهزاده حاجیه هما خانم
دختر بهمن
میرزا بهاء الدوله پسر
فتحعلی شاه و کوچکترین
فرزند خانواده بود.
تحصیلات عبدالحسین میرزا همانند دیگر شاهزادگان آن دوره نبود معمولا شاهزادگان بعد از فراگرفتن ادبیات فارسی و
عربی و آداب دینی و تعلیم خط به
تیراندازی و
شکار مشغول می‌شدند، آنگاه در دربار حضور می‌یافتند. اما برای عبدالحسین میرزا معلم سرخانه آوردند، او ادبیات فارسی، عربی و آداب دینی را فرا گرفت،
فارسی را خوب می‌دانست و در نوشتن، سبک خاصی داشت. مطلب را صریح، مؤثر و بدون زواید ادا می‌کرد. بعد او را به مدرسه نظام اتریشی که در
تهران دایر بود فرستادند و در آنجا زبان فرانسه را یاد گرفت و بعد از مدتی مسؤول تعلیم سربازان و انتظامات جنگی شد.
بعد از اتمام مدرسه اتریش زیر نظر کامران میرزا نائب السلطنه وزیر
جنگ و پسر ناصرالدین شاه مشغول خدمت گردید. در سال ۱۲۹۹ ه. ق به درجه سرهنگی رسید و ریاست افواج
کرمان به عهده او واگذار شد و او بعد از مدتی به
تهران بازگشت.
وی در جوانی به کمک
پدر توانست قناتی برای تهران
حفر کند که به قنات فرمانفرما معروف شد و چون پدرش فیروز میرزا به فرمانفرما ملقب شد، شاه لقب نصرت الدوله را به عبدالحسین میرزا اعطا کرد. وی در سال ۱۳۰۱ ه. ق به منصب سرتیپی نائل گردید و سال بعد عازم
آذربایجان شد و به نام نصرت الدوله در آن ایالت معروف گردید.
عبدالحسین میرزا در تبریز به دستگاه مظفر الدین میرزا
ولیعهد پیوست و در خدمت امیر نظام حسنعلی خان گروسی وارد شد و به ریاست قراسوران (ژاندارمری) آذربایجان منصوب گردید. در سال ۱۳۰۳ ه. ق فیروز میرزا فرمانفرما در تهران در گذشت، عبدالحسین میرزا برای تشریفات
عزاداری از
تبریز به تهران آمد و بعد از انجام مراسم با نامه‌ای که از طرف امیر نظام از تبریز برای او فرستاده شد، دوباره به تبریز بازگشت و به کار سابق خود مشغول شد. در همین ایام با
دختر ولیعهد مظفر الدین میرزا نیز
ازدواج کرد و از این پس در کسوت صندوق‌داری ولیعهد انجام وظیفه کرد.
عبد الحسین میرزا در سال ۱۳۰۹ ه. ق به جای
برادر خویش
حاکم کرمان شد و در این زمان او ملقب به فرمانفرما که به معنای
حاکمیت و
قدرت مطلق یک منطقه می‌باشد نائل شد.
از آنجایی که او سال‌ها در تبریز زندگی کرده بود برایش سخت بود که در کرمان زندگی کند ولی کم کم با این منطقه و مردمان خون‌گرم آنجا خو گرفت. او در این ایام دیوان اشعار میرزا آقا خان کرمانی، از آزادی‌خواهان ضد
حکومت قاجار، که در
زندان بود را چاپ کرد و به خانواده او نیز بسیار توجه کرد.
حکومت اول او در کرمان تا سال ۱۳۱۱ه. ق طول کشید و در این زمان مظفر الدین میرزای ولیعهد او را به فرماندهی قشون آذربایجان منصوب کرد و حکومت
خوی و
ارومیه را نیز به او محول کرد. او هفت سال در این مناطق به حکومت پرداخت تا اینکه بخاطر آشوب در
کردستان او را حاکم کردستان و ساوجبلاغ و صاین قلعه نمودند. ولی چون در اواخر سال ۱۳۱۲ ه. ق در کرمان آشوب و درگیری به وجود آمد، برای بار دوم او را حاکم کرمان کردند. عبدالحسین میرزا از کردستان روانه تهران شد و به حضور شاه رسید و از آنجا راهی کرمان شد و تا سال ۱۳۱۴ ه. ق در آنجا ماند، در این سال به حسب صلاح‌دید میرزا علی اصغر خان امین السلطان، صدر اعظم، او را از کرمان به حکومت تهران منصوب کردند و حکومت کرمان نیز همچنان تحت نظر او باقی ماند.
او پس از
عزل امین السلطان از مقام صدارت و به صدارت رسیدن میرزا علی خان امین الدوله در سال ۱۳۱۴ه. ق فرمانفرما به سمت وزارت
جنگ منصوب شد و یک سال بعد، از این مقام معزول و به خاطر کارشکنی اطرافیان شاه به
عراق،
تبعید شد و در صدارت عین الدوله به تهران بازگشت
او بعد از تبعید در اولین کابینه بعد از
مشروطیت، وزیر دادگستری شد و در اواسط همین سال (۱۳۲۵ه. ق) به استانداری آذربایجان منصوب گردید و در آنجا درگیری‌هایی نیز با دولت
عثمانی داشت. پس از
فتح تهران در سال ۱۳۲۷ ه. ق در هیات دولتی که بی‌نخست وزیر بود فرمانفرما وزارت دادگستری را بر عهده داشت و در کابینه مستوفی الممالک در سال ۱۳۲۸ه. ق وزیر جنگ بود و در کابینه عین الدوله وزیر کشور بود، وی در کابینه وثوق الدوله والی فارس شد.
سر انجام فرمانفرما بعد از پنجاه سال حضور در صحنه سیاسی ایران و درک دوران پنج شاه و رنج سال‌ها تبعید و معاصر بودن با دو
انقلاب بزرگ، و دیدن انقراض سلسله خاندانش، در سال ۱۳۱۸ ه. ش و از دست دادن
فرزند ارشد خویش در راه
سیاست، در سن ۸۲ سالگی در تهران در گذشت و در شهر
ری، در کنار
حرم حضرت عبدالعظیم به
خاک سپرده شد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۱۶.
