طریق عکس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طریق عکس، به‌معنای شیوه اثبات صحت نتایج
اشکال اربعه قیاس، و مباحث
عکس و
عکس نقیض است.
طریق عکس، یکی از راه‌هایی است که در اثبات صحت انتاج ضرب‌های اَشکال اربعه قیاس و همچنین اثبات صحت عکس و عکس نقیض
قضایای موجهه و
غیر موجهه کاربرد دارد. طریق عکس عبارت است از: عکس‌کردن
صغرا یا
کبرا یا هر دو و یا جابه‌جا کردن دو مقدمه در بعضی از ضروب
شکل دوم، سوم و چهارم تا قیاس به صورت
شکل اول برگردد که نتیجه آن
بدیهی است. اگر نتیجه به‌دست آمده از این شکل معکوس، با نتیجه اصل یکسان باشد دلیل بر صحت و صدق نتیجه اصل خواهد بود. مثال: قیاس «بعضی از حیوان‌ها خندان‌اند و هیچ اسبی خندان نیست» از نوع قیاس
شکل دوم و نتیجه آن عبارت است از: بعضی از حیوان‌ها اسب نیستند.
برای اثبات صحت نتیجه، کبرا را عکس می‌کنیم تا قیاسی به این صورت پدید آید: «بعضی از حیوان‌ها خندان‌اند و هیچ خندانی اسب نیست». این قیاس، از نوع قیاس شکل اول است که بدیهی الانتاج و بی‌نیاز از استدلال و نتیجه آن عبارت است از: «بعضی از حیوان‌ها اسب نیستند». این نتیجه با نتیجه قضیه اصل (که از نوع قیاس شکل دوم بود) یکسان، و دلیل بر صحت آن است.
این یادآوری لازم است که با عکس‌کردن صغرا در بعضی از ضرب‌های
شکل چهارم، آن شکل به شکل دوم برمی‌گردد و با عکس‌کردن کبرا در بعضی از ضرب‌های آن، آن شکل به
شکل سوم بر می‌گردد و این برگرداندن به شکل دوم و سوم (با اینکه این دو شکل نیز،
بدیهی الانتاج نیستند و به
استدلال نیاز دارند) یا به این سبب است که این دو را به این لحاظ پذیرفته‌اند که نتیجه صادق می‌دهند و یا از این لحاظ که شکل دوم و سوم به شکل اول برگردانده می‌شود (که بدیهی الانتاج و بی‌نیاز از استدلال است). طریق عکس، علاوه بر اثبات صحت نتایج اَشکال اربعه قیاس در مباحث عکس و عکس نقیض قضایای
موجهه و
غیر موجهه هم کاربرد دارد.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «طریق عکس»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۲.
